https://twitter.com/Chirvir

Tweet me @chirvir







Saturday, October 10, 2015

भारतके प्रधानमन्त्री मोदिजीको खुला पत्र

भारतके प्रधानमन्त्री मोदिजीको खुला पत्र

मोदिजी
नमस्कार

पिछले साल जब आप नेपाल आए थे तो हम नेपालियोँके लिए ऐसा लगा था कि वरषोँके बाद कोई अपना मेहमान अपना घर आया हो । क्युँकि भारतकी तरफ से लगभग १८ सालके बाद नेपालके भ्रमण करनेवाले आप पहले थे । हमलोगोँको ऐसा लग रहाथा कि भारत ऐसा देश है जो हमेँ छोडकर कहिँ दूर चलागया हो । लेकिन आपके आनेसे बहार सि आ गयी थी । हमलोग महिनोँतक आपकि भुरीभुरी प्रशँसा करते रहे । हमलोग बोले 'नेता हो तो ऐसा हो । अब देखना भारतकी विकास किस तरह से होता है और साथसाथ नेपालकी भि विकास उसी तरह होगी ।' सब एसे मीठे सपनेमेँ खोने लगे ।

लेकिन २०१५ कि अप्रिल महिनेकि महाभूकम्प ने नेपालको ऐसा हिला दिया कि थोडीसि चल रही देश जहाँकी तहाँ बैठ गयी । बहुतसे लोग मारे गए । बहुतसे लोग घायल हुए । बहुतसे लोग अपाँग हुए । नेपालकी पुरानी सम्पदा और धरोहर नष्ट हुआ । लेकिन ईस आपातकालिन समयमेँ भारतने ऐसा हात थामा ज्यूँ कोई हमसफर ने गिरते हुए दुसरा हमसफरका हात थामता हो । भारतकि सहृदयता और सहयोग लगायत विश्वकि अन्य देशोँकी मदतसे नेपाल थोडि सी चलमला उठी ।
ईसी प्रसँगमे नेपालको सहायत करने के लिए बहुराष्ट्र्यि सहयोग सम्मेलन दिल्लीमे करने सुझाव नेपालको मिली । परन्तु नेपालने ईसे सावधानी से मना करदिया । मना करना जायज था । क्योँकि बात नेपालकी थि । दिल्लीकि नहिँ थी । शायद यह बात आपको चुभ गयी । खैर आपने कुछ नहिँ बोला । शुक्रिया ।

दुसरी बार जब आप सार्क सम्मेलनमे भाग लेने हेतु नेपाल आरहेथे तब आप ने नेपालकी तराई होकर आनेकि बात कि । वह चाहना भि नेपालने हौले से मना करदिया । क्योँ कि ईसमे नेपाल सरकारको कुछ बदबु सा महसुश हुआ होगा । परन्तु आप कुछ नहिँ बोले । सार्क सम्मलेनमे बहुत अच्छे से भाषण दिए । सबका मन फिर जीतलिया । नेपाललियोँको डर था कहिँ आपकी नाराजगी बाहर न आए । लेकिन आप ऐसे दूरदर्शी निकले कि ईसबात कि जिकर तक नहिँ कि । फिर एकबार शुक्रिया ।

मगर ईस दुसरी भ्रमणके समयमेँ आपने जरुर कुछ ऐसा कहा जो नेपालीयोँके लिए कुछ सोचने कि बात थि । आपने कहा नेपालमेँ आरहे सँविधान सबकि सहमति से बनेगी । यह कुछ बात थि जो नेपालीयोँ ने अपनी भौँ खडे किया था । पर आपकि शालिनता और पहलेवाला भ्रमणका असर समझकर कोई नेपाली ने कुछ नहि कहा । अपितु ईसे आपकी सदाशयता समझ चुप बैठा ।

बहुत से लोग मारे जाने के बाद
, बहुत से उँचनिचके बाद, बहुत से राजनैतिक उतारचढावके बाद, अरबोँ रुपये बहानेके बाद, करिब आठसालके बाद नेपालके सँविधान सभाने बहुमतकेसाथ पारित किया हुआ सँविधान सितम्बर २० मेँ जारी किया गया । कहाजाता है कि यह सँविधान विश्वमे एक कहलानावाला सँविधान है । क्युँकि ईसमे समावेशी, महिलामैत्री, दलित आदि सबका उल्लेख कर अधिकार सुनिश्चित किया गया है । ईस सँविधानने बैठे हुए नेपालको चलनेमे मदत करेगा, ऐसी नेपालीयोँकि राय है । विना सँविधानके देशमेँ रहते सब नेपाली उगता चुके थे । क्योँकि ईसकि अनुपस्थितिमेँ बहुत से भ्रष्टाचार, हिँसा और असुरक्षा महशुस होता जा रहा था ।
परन्तु हमेँ यह सुनकर बहुत आश्चर्य हुआ कि यस सँविधानकेपति आपका सहमति नहिँ रहा । आपने यहाँ तककि अपनी विदेश सचिवको भेजकर सँविधान जारी करनेका दिन रोकनेको कहा । सँविधान सभासे पारित हो चुका सँविधानको बदलना कैसे मुमकिन था । यह कोई उपन्यास तो था नहिँ जो प्रकाशकको पसन्द नआनेपर कुछ बदलियाँ किया जाए । यह सँविधान तो एक बहुत पुरानी और सार्वभौम और स्वतन्त्र राष्ट्र् नेपालका अपनी कमाई थी, अपनी लिखाई थी । ईसमे कोई और दुसरोँको हस्तक्षेप करने क्या अधिकार है? क्या भारतकि आन्तरिक मामलेमेँ कोई बोले, यह भारतको पसन्द आएगी? ऐसेहि बात लागु होती है नेपालकेप्रति भि ।

चलिए मान लिया आपने सँविधानप्रति अपनी सहमति नहिँ दिखाई । बश । बात आई बात गई होती । क्योँकि यह सँविधान नेपालमेँ लागु हो रहिथी । भारतमे नहिँ । सो आपकि नाराजगी आपके साथ । मगर
, बात तो तब बिगडती नजर आई जब नेपाल आनेवाली सारा सामान जिसमे खाद्य पदार्थ, ईन्धन, दवा, उद्योगका कच्चा पदार्थ सब बोर्डरमे रोक दिया गया । यह कहाँका सलुक है? किसने दिया आपको यह अधिकार? रुका हुआ सामानमे नेपालकी पसीनेकी कमाई पडी है । आज १८ दिन हो चुके है नेपाल काकाकुलमेँ पडे हुए । बोर्डरमेँ रुके हुए वह सामान जो हरदिन बिगडति जारही है उसका जिम्मेवार कौन होगा? बेचारा नेपालका व्यापारी या आप?

आप जानते हँै नेपाल भारतपर कितना आश्रित है
? युँ कहिए कि नेपाल भारतसे दैनिक उपभोगकेलिए सारि वस्तुएँ खरिदती है । यहाँतक कि घरमेँ पोतनेवाली चुना भी आपकि भारतसे मगाते हैँ नेपालीलोग । चावल, दाल, नमक, तेल, पेट्रेल, गैस, दवा, मेकअपकि वस्तुएँ । ऐसा समझिए नेपाल न हो तो भारतकि उत्पादनकि २५ प्रतिशत उत्पादनमेँ किडे पर जाएँ । पर भारतकि उद्योगमे नेपालका ईस तरहका योगदानको आप क्यो नहिँ समझ रहे हैँ । कहा जाता है कि आश्रितोँको और सहायता करनी पडती है । लेकिन आप है कि उल्टे हि दबोचते जा रहे हैँ ।

क्या नेपालने हमेशा भारतका कहा मानना पडेगा
? क्या नेपालको आपलोग एक स्वतन्त्र राष्ट्र् जो दुनियाकी किसीसेभी कोईभी किसिमका सम्बन्ध या समझदारी कर सकनेवाली नहिँ लगता? आखिर नेपालसे आपलोगोँको किस बातका डर है । क्या कभी नेपालने आपके विरुद्ध कोई हतियार या आवाज उठाई है? नहिँ । फिर आपलोग नेपालको अपनी पकडमे रखना क्योँ चाहते हैँ? पकड हि नहिँ आपलोग नेपालको दबोचना चाहते हैँ ।

कभीकभी तो मुझे ऐसा भि लगता है कि नेपाल भारतकी ऐसी विवी है जो कमरेमे कैद करके रखा हुआ है । पतिको जब मर्जी आई कमरेमे घुस गया
, उससे सम्भोग किया । न उसे कहिँ बाहर जानेकि ईजाजत है, न उसे किसीसे बोलने कि ईजाजत है । क्या आप नेपालको ईसी तरह समझते हँै? अगर समझते हँै तो कृपया ऐसा समझना छोड देँ तो अच्छा है ।
भाषणोँमे तो आप बहुत अच्छे बोल लेते हैँ । मार्क जुगरबर्गकेसाथ आप जिसदिन सामाजिक सँजाल और अपनी माँके बारेमा बडेबडे और गहन बात कररहेथे उस समय नेपाल ईन्धन, राशन और दवाके विना छटपटा रहि थि । यह आपको ऐहसास नहिँ हुआ मोदीजी? मानलिया आप देशसे बाहर थे । आपको पता नहिँ चला । लेकिन अब तो आप स्वदेश लौट चुके हैँ। फिरभी आपकी चुप्पी क्युँ है । किधर गया आपकी वह बोली जब नेपालमेँ दर्द होगा तो हमेँभी दर्द होगा? क्या वह सब मिथ्या बोली थि?

हमेँ विश्वास करना मुश्किल हो रहा है कि आप वहि मोदि हो जिसने नेपालमेँ भूचाल आनेकि कुछ हि घण्टेमेँ सहायता भेज दिया था । हमेँ विश्वास नहिँ होता आप वहि मोदि हो जिसने नेपालके पहले सँविधान सभामेँ ऐसी मैत्रीपूर्ण भाषण दिया था कि सब नेपाललियोँ के मनम आप धर गए । मगर यह अचानक बदलाव क्योँ । ईसलिए कि नेपालने आपका कहा हुआ जैसी सँविधान नहिँ बनाया
? आपका कहा हुआ जैसा सँविधान किस देशमा है कृपा करके बतादेँगेँ? दूर क्योँ जाएँ । भारतमे हि नहिँ है आपका कहा हुआ जैसा सँविधान । अगर हुआ होता तो सोनिया गाँधी नहिँ होती प्रधानमन्त्री? आपको और भारतीयोँको मालुम है दुनियामेँ ऐसा कहिँ नहिँ होता है । फिर नेपालमेँ क्यो हो?

मोदिजी
, तराई मधेशमे हो रहि आन्दोलनको हम सम्हालेँगे । यह हमारा अपनी समस्याएँ है । हमलोग यहाँ भितर एक आपसमे लड भि सकते हँै और मिल भि सकते हैँ । ईसमे कोई भी तिसरी पक्ष आना स्वाभाविक नहिँ हैँ और बेहतर भि यही है । भारतमेँ ऐसी जातिय समस्याएँ बहुत है । क्या नेपालने कभी कुछ बोला है? क्योँ कि नेपाल अपनी पडोसीको समझती है । आदर करती है । वरना दार्जिलिँगमे हुए गोर्खाल्याण्ड आन्दोलनको नेपालकी सहायता न होती? लेकिन आपलोग नेपालके तराई मधेशके मुद्धेमे खुदको घसिट रहे हैँ । यह कैसी रवैया है?

सो भारतके प्रधानमन्त्रीजी
, आपको हमारा विशेष अनुरोध है कि नेपालके मामलेसे कृपा करके सदाके लिए अपना हाथ उठा लिजिए । हम ईधरके नेताओँको सम्हाल लेँगे ।
धन्यवाद ।


Friday, October 2, 2015

अब अलार्म स्नूज नगरौँ

बासु श्रेष्ठ
उडब्रिज, भर्जिनीया

झण्डै सत्तरी वर्षदेखि नेपालीहरुले देख्दै आएको सपना बल्ल यहि असोज ३ गते आएर पुरा भयो । राष्ट्र्को अमूल्य  समय आठवर्ष र अरबौँ रुपैँया खर्चिएर निर्माण गरिएको सँविधान सभाबाट यो ऐतिहासिक सँविधान पारित भयो । यो सँविधान सभाको निर्माण र सँविधान लेखनको प्रक्रियाका पछाडि थुप्रै ऐतिहासिक घटनाक्रमहरुको भूमिका रहेका छन् । २००७, २०१७, २०३६, २०४६ र २०६३ का घटनाहरुलाई मूलरुपमा लिईएपनि तिनको विस्तृत वर्णनमा एउटा सिँगो कृति नै तयार हुनसक्छ । जे होस्, माथिका घटनाहरुमा थुप्रै रगतको खोलो बगेपछि यो सपना साकार भएको छ । त्यसकारण यसको महत्वलाई कम आँकलन गर्न सकिन्न ।

तर यसरी बनेको सँविधान जारी हुन नपाउँदै मुलुक नचिताएको (?) भुमरीमा पर्नगयो । तराई मधेशको मुद्धा र थरुहटको मुद्धामा एकचालिस जनाको ज्यान जानु भनेको चानचुने विषय होईन । तर, सँविधान निर्माण गर्न अहम् भूमिका खेल्नेहरुकोलागी यि ज्यानहरु आँपमा गनिए र जसोतसो सँविधान जारी गरियो ।

सँविधान एक परिवर्तनशील अभिलेख हो जुन मुलुकको समय र अवस्था हेरेर परिवर्तित भईरहन्छ । यो शिलालेखमा लेखिएको अभिलेख होईन । त्यसैले त सँसारको सबैभन्दा सानो सँविधान मानिने अमेरिकाको सँविधान हालसम्म २७ पटक सँशोधन गरिएको छ । त्यसैगरी सँसारको सबैभन्दा प्रजातान्त्रिक र सबैभन्दा ठुलो सँविधान भएको हाम्रै छिमेकी मुलुक भारतको सँविधान ९९ पटक सँशोधन भएर १०० औं पटककोलागी पर्खिएर बसेको छ । त्यसकारण, सँविधानमा आफ्नो आवाज परेन भन्नेहरुले यो बुझिदिएको भए ति आँपझर्ने थिएनन् होला ।

तर सत्य के पनि हो भने यो सँविधानको सहायताले विकास यात्रामा टक्क अडिएको नेपालले कमसेकम गति त पाउने छ भन्ने समग्र नेपालीको भनाई रहेको छ र त सबैले स्वागतपनि गरे । तर दुर्भाग्यवश साथसाथै यसले विरोधकोपनि सामना गर्नुपर्याे । सँविधानको स्वागत गरिनु, विरोध गरिनु, सँशोधन गरिनु, पुनर्लेखन गरिनु यि सब एक सार्वभौम राष्ट्र्को आन्तरिक मुद्धा हुन् । तर, सँसारको सबैभन्दा ठुलो प्रजातान्त्रिक ठानिएको हाम्रो छिमेकी मुलुकले हामी छिमेकीमा आएको विकासशील र युगान्तकारी परिवर्तनलाई सहर्ष स्विकार्न सकेन र अघोषित नाकाबन्दी शुरु गर्यो । छिमेकीप्रति कति असहिष्णु रहेछ भन्ने कुरा विदेश सचिवको आगमनले नै उदाँग पारेको थियो । तर जब उनको हस्तक्षेपकारी भ्रमण असफल भयो अनि उ अर्कै रुपबाट प्रस्तुत भयो । जसको कारण आज दुईहप्ताभन्दा बढि नेपालले आर्थिक सँकट भोगिरहेको छ ।

यहि भारत हो जसले २०४६ मा राजतन्त्रको पकडबाट प्रजातन्त्र फुत्काउन यिनै नेताहरुलाई हो मदत गरेको । आज तिनै नेताहरुलाई असहयोग गरेर अर्कै मुद्धा बोक्नुमा भारतको नियत बुझिनसक्नुको विषय भएको छ ।
बुझिनसक्नुको अर्थ उसको दोहोरो चरित्रको कुरा गर्न खोजिएको हो । समय समयमा उसले देखाउँदै आएको चरित्रबाट के स्पष्ट छ भने उ नेपाललाई विकसित र स्वतन्त्र राष्ट्र्को रुपमा हेर्न कदापी चाहँदैन । उ नेपाल सदा उसको छत्रछायाँमा बसेर उसको औँला समातेर उसले भनेको खुरुखुरु मानेर बसोस् । उ नेपाललाई कज्याएर विश्वमा ठालुपना प्रदर्शन गर्न चाहन्छ । दक्षिण एशियामा नेपालमात्र होईन, अन्य सबै देशहरुप्रतिपनि यस्तै व्यवहार गर्ने गर्दछ । त्यसैले बेलाबेलामा नेपालले कोल्टे फेर्न चाह्यो भने उ लठ्ठि उज्याई हाल्छ र आफ्नो नियन्त्रणमा पारीहाल्छ । यसरी उसको वशमा पर्नु हाम्रो राष्ट्र् प्रमुख तथा हाम्रोपनि दोष रहेको छ ।

भारत हाम्रो छिमेकी मुलुक हो । छिमेकीबिना बाँच्न सकिन्न । यो यथार्थ हो । तर किचलो गरिरहने छिमेकीकोसाथले  बाँच्न दुरुह हुन्छ । योपनि तीतो यथार्थ हो । छिमेकी भएर बाँच्न एकापसमा समभाव, सत्कार, सद्भाव र सहकार्य हुनु जरुरी छ । तर भारत यो पक्षमा छैन । उसलाई हामी मानौँ छिमेकी होईन भुत हौँ जो उसलाई हरहमेशा तर्साई रहन्छौँ र उ मनमनै तर्सिईरहन्छ मनको बाघले उसलाई खाईरहन्छ । तर त्यो तर्साई लुकाउन उल्टै हामीतिर ठुलो स्वरले चिच्याएर हुन्छ या धम्क्याएर हुन्छ थिचोमिचो गर्न उद्धत भईरहेको हुन्छ । र फेरी उसलाई बेला बेलामा चाकरी गरेर फकाउनपनि आउँछ । र हामी यहि चाकरीको चिल्लो र गुलियोमा अड्किने गर्छाैँ र उसको बाह्य सदाशयी रुपको मोहजालमा पर्छौं । अनि उसका विगतका रडाकोहरु सजिलै माफ गरिदिन्छौँ । हाम्रो कमजोरी र किलकिलो यहि हो ।

२००७ सालको प्रजातन्त्रको आगमन लगायत २०४६ को आन्दोलन र २०६३ को आन्दोलनमा प्रत्यक्ष भूमिका खेलेको भएर भारतको दृष्टि नेपालप्रति सदा हेपाहा रह्यो । २००७ सालपछि नेपालका प्रशासनिक कार्य लगायतका थुप्रै क्रियाकलापहरुमा भारतीयहरुको उपस्थितिमात्र होईन कि नेपालको सुरक्षा परिषदको बैठक दिल्लीमा हुनु समेतले पदकोलागी हाम्रो निरिहपना र भारतले गरेको नियन्त्रण जगजाहेर छ ।

२०४६ मा भारतले नेपालमा नाकाबन्दि गरेको तत्कालिन राजसँस्थाको विरुद्ध थियो या नेपालको विरुद्ध थियो त्यो हामीले कहिल्यै बुझ्ने प्रयास गरेनौँ । केहि भारतीय नेताहरुको खुला आगमन र नेपालको आगनमा तत्कालिन राजतन्त्रको बिरुद्ध आवाज र नारा घन्काएर देशमा खुल्ला रुपले विदेशीको हस्तक्षेप निम्त्याएर राजतन्त्र त समाप्त गर्यौ । तर राजतन्त्रका विरोधी हामीले यहि चोट आफुलाईपनि आईलाग्न सक्छ भनेर हेक्का राखेनौँ । साझा दुश्मन ठहरिएको त्यो सँस्थालाई कमजोर बनाएपछि हाम्रालागी भारत प्रभु भयो । त्यसैले नारायणहिटी दरबार गएपनि त्यसको सट्टा दिल्ली दरबार खडा भयो । यो हाम्रोलागी लाजमर्दो थियो । स्वतन्त्र र सार्वभौम नेपालका सत्ता सँचालकहरु विदेशीको दिशा निर्देशमा चल्ने भए । अप्रत्यक्ष भन्दापनि प्रत्यक्ष हालीमुहाली नेपालको राज्यसत्तामा देखियो । यसले नेपाली जनता आफ्नो नूर गिरेको अनुभव गर्दैथिए । तर हाम्रा नेताहरुको सँप्रभुता भने उताका प्रभुमा निहित थियो ।

तर अहिले आएर सँविधानको विषयमा हाम्रा नेताहरुको त्यो भ्रम र मोह भँग भएको हुनुपर्छ भन्ने अनुमान गर्न सकिन्छ । राष्ट्रकोलागी झिनो रुपमा भएपनि बोलिदिने राजसँस्थाको त्यस अवसानपछि निराशामा डुबेका नेपालीहरुमा अहिले नेताहरुको बोलिले खुशी र आत्मसम्मानको केहि रगत सँचार भएको अनुभव गर्न सकिन्छ । र यो खुशी सदाकोलागी रहोस् भन्नेपनि नेपाली चाहन्छ । त्यसकारण यो एक वेकअप कल हो । यसलाई नेताहरुले स्नूज नगरुन् । अब पन्छाउन नसकिने र अपरिहार्य भारतसँगको सम्बन्धलाई सामान्यीकरण गरेर आफ्नो भान्छा र बेडरुमबाट टाढै राखुन् । उसलाई उचित दूरीमा राखेर नेपालकोलागी चाहिने अत्यावश्यक वस्तुहरुको आपूर्तिकोलागी दीर्घकालिन योजना तथा उपायहरु खोजौँ र अवलम्बन गरौँ । चीनलाई भारतले धक्का दिएपछिमात्र सम्झने हाम्रो बानी त्यागौँ । हामी नेपालीको स्मरणशक्ति कमजोर छ । चाँडै बिर्सन्छौँ । तर अब कहिल्यै नबिर्सने गरी बाटो, योजना बनाउने र कार्यान्वयन गरौँ । सँविधानबाट उछिट्टिएका मधेशवादीहरुलाई छिटो भन्दा छिटो सँविधानमा समेटौँ । अब अलार्म स्नूज नगरौँ |



Saturday, September 19, 2015

स्वागतम् नेपालको सँविधान २०७२!

बासु श्रेष्ठ
उडब्रिज, भर्जिनीया

२००७ सालदेखि नेपालीले देख्दै आएको सँविधान सभाव्दारा लिखित सँविधानको सपना अन्ततोगोत्वा २०७२ असोज ३ मा पुरा हुने भएको छ । यसकोलागी थुप्रै नेपालीहरुले बलिदान दिएका छन् । थुप्रै राजनैतिक उथलपुथलपछि २०६२/२०६३ को आन्दोलनले बल्ल सँविधान सभाको बाटो कोरेपनि सँविधान निर्माण नगरीकनै यसको अवसान भयो । दोश्रो पटक फेरी सँविधान सभाको चुनावमा जनताहरु पहिलेको जस्तो उत्साहित नदेखिएपनि यस कार्यमा सहभागी भए र नेता तथा निति निर्माताहरुलाई एक पटक फेरी मौका दिए । त्यहि मौकाले अहिले सफलताको बाटोमा हिँडेको अनभूति गर्न पाईने भएको छ । पहिलो पटकको सँविधान सभाको स्थापना र अवसानमा राष्ट्र्को अमूल्य समय र धनको खर्च भएको छ जुन फर्केर कहिल्यै आउने छैन । त्यसैको कारणले नेता तथा साँसदहरुप्रति जनताको अविश्वास बढ्दै गएको प्रत्यक्ष अनुभूत गर्न सकिन्थ्यो । तर त्यो अविश्वासपनि असोज ३ गते पखालिने अवस्थामा पुगेको छ भन्दा अत्युक्ति नहोला । सँविधान निर्माणमा आएको ढिलाई र कचकचले आफ्नो निर्वाचन क्षेत्रमा कसरी मुख देखाउन जाने होला भन्ने धुकचुक भई रहेका साँसदहरुपनि अब उज्यालो मुख गरेर अविरजात्रा गर्न पाउने लायक भएका छन् । सँधै क्लान्त देखिने यिनका अनुहारमा नयाँ सँविधान बहुमतले पारित भएपछि उज्यालो थपिएको प्रष्ट देख्न पाईन्छ ।

आठवर्ष र अरबौँ रुपैँया खर्चेको सँविधान सभाले निर्माण गरेको यो सँविधान भने पूर्ण होईन भनेर ठोकुवा गर्न सकिन्छ । किनभने यसमा जनताका अधिकाँश चाहना उल्लेख भएपनि सम्पूर्ण चाहनाहरु समाहित भएका छैनन् । सबैभन्दा मूख्य कुरा त मधेशवादीहरुलाई शक्ति मानि सकेको नेपालको राजनैतिक परिप्रेक्ष्यमा यिनै दलहरुलाई बाहिर राखेर सँविधान पारित गरिएको छ । यसको दीर्घकालिन कस्तो असर पर्छ भन्ने त भविष्यले देखाउला नै ।

त्यसैगरि, प्रदेशको नामाँकन र सिमाँकनलाईपनि थाति राखिएको छ । झ्वाट्ट हेर्दा तीन दललाई सँविधान जारी गर्न हतार भएको जस्तोपनि देखिन्छ । हुन त सँविधानको हतारो जनतालाईपनि नभएको त कहाँ हो र? त्यसैगरी कतिपय आरक्षण र सँरक्षण जस्ता विषयहरुलाईपनि सँविधानमा समेटेर निर्माणकर्ताहरुले उदारपना देखाएपनि यस्ता विषयहरुलाई कानुनबाट नै व्यवस्था गर्न सकिन्थ्यो । त्यसकारण, मधेशवादीहरुलाई छेउ पारेर र नामाँकन तथा सिमाँकनलाई थाति राख्दै सँविधान जारी गर्न तत्पर भएका छन् यि दलका नेताहरु ।

अर्कोतर्फ सँविधान जारी भएपछि सबै सिद्धियो, टुँगो लाग्यो भन्नेपनि होईन । सँविधान लेखिनु भनेको ढुँगामा लेखिनु होईन । यो पटक पटक राष्ट्र्को अवस्था र जनताको चाहना बमोजिम समय समयमा सँशोधन भईरहन्छ । यो परिवर्तनशील हुन्छ । यो प्रगतिशीलपनि हुन्छ । यो लचकदारपनि हुन्छ । सँविधान कति लचकदार र परिवर्तनशील छ भन्ने कुरा त अन्तरिम सँविधानमा भएका कतिपय सँशोधनले नै प्रमाणित गरिसकेको छ ।

सँसारको सबैभन्दा छोटो सँविधान भएको अमेरिकाको सँविधान नै पनि २७ पटक सँशोधन गरिएको छ । अर्कोतर्फ सँसारको सबैभन्दा ठुलो सँविधान भएको हाम्रै छिमेकी मुलुक भारतको सँविधानमापनि ९९ औँ पटक सँशोधन भईसकेको छ भने १०० औँ पटकको सँशोधन प्रस्तावना पारित गर्न बाँकि छ । हामीले न अमेरिकाको जत्रो सँविधान न भारतको जत्रो सँविधान बोक्ने भएका छौँ भने यो सँविधान अकाट्य हुन्छ र यहि नै अन्तिम हो भनेर कोकोहोलो गर्नु आवश्यक छैन जस्तो लाग्छ । फरक कतिमात्र हो भने परिवर्तन नभएसम्म यो अकाट्य नै रहन्छ र सँविधानको मूल विशेषता भनेको नै यहि हो ।

सँविधानमा आफ्नो आवाज नपुगेकाहरुले आफ्नो आवाज जारी राख्नुपर्छ र त्यसमा बढि भन्दा बढि आवाज थपिँदै गयो भने त्यो आवाजले एकदिन सँविधानमा ठाउँ पाउने निश्चित छ । किनभने यो समयको माग अनुरुप परिवर्तशील छ ।

त्यसैले अहिलेको सँविधान जस्तोसुकै भएपनि एक प्रकारले 'नहुनु भन्दा कानो बेश' भने झैँ हो र हामीले यसमा खुशी नै मान्नुपर्ने हुन्छ । खुशी मान्नु पर्ने यस अर्थमा कि यसको अनुपस्थितिमा देशले विकासको गति लिन पाएको छैन । अघि बढ्नुको साटो पछि परिरहेको छ । शान्ति, सुरक्षा, रोजगार लगायत आर्थिक विकासमा बाधा भई रहेको छ । देश र जनता अन्यौलमा छन् । विदेशीहरुको खुल्लमखुल्ला चलखेल, निर्देशन र सहभागिता भईरहेको छ । सँविधान सभाको नाममा साँसदहरुको खर्च धान्न धौधौ परिसकेको छ । त्यसकारण केहि हदसम्म यस सँविधानले देशलाई विकासको पथमा फर्काएर ल्याउने छ भन्ने विश्वास गर्न सकिन्छ । यो सँविधानले देशलाई दौडिन मद्धत नगरेपनि थला परेको स्थानबाट हिँड्न अबश्य मद्धत गर्ने छ भन्ने कुरामा विश्वस्त हुन सकिन्छ । त्यसैले, नयाँ सँविधान २०७२ लाई हामीले स्वागत गर्नैपर्छ र गरौँ ।
स्वागतम् नेपालको सँविधान २०७२!

Email:basushrestha@gmail.com
Twitter: chirvir


Monday, August 24, 2015

फेरी सरोजकै कुरा

बासु श्रेष्ठ
उडव्रिज, भर्जिनीया


सन् १९९७ को कुरा हो महिना चै विर्सेँ । सन् १९९४ मै अमेरिका आईसकेको मैले सरोज खनालपनि टेक्ससको अमेरिका पसे रे भन्ने सुनेँ । सरोज खनाललाई व्यक्तिगतरुपमा नचिनेको, उनको एउटै चलचित्र नहेरेको भएपनि उनको बारेमा भने मैले सुने पढेको थिएँ । यस हिसाबले उनी नेपाली चलचित्र जगतमा र नाट्य क्षेत्रमा चर्चित र स्थापित व्यक्ति थिए । केहि महिनापछि उनी भर्जिनीया सरेको सुनेँ । त्यसैताका हाम्रो अपार्टमेण्टमा हरि शिवाकोटी न्यूयोर्कबाट आएर बसेका थिए । उनले सरोज खनाललाई भेट्न जान राईड मागे । मलाईपनि सरोज भेट्ने लालसा भएकोले हुन्छ भनेर राजेश चालिसेको अपार्टमेण्टमा गयाँै । नेपालको चर्चित कलाकार, मात्र पढेको भरमा बुझेका व्यक्ति र थुप्रैका फ्यान सरोज खनाल आफ्नो अगाडि पाउँदा हो र भने जस्तै भयो । चिनाजान, कुराकानी, खानपानको क्रममा जब उनी यतै बस्नेगरी आएको थाहा पाएँ मैले उनलाई सोधेको थिएँ यस्तो व्यक्ति किन यहाँ? उनले दिएको जवाफ अझै मेरो कानमा गुँजीरहेको छ र शायद गुँजिई रहने छ । मेरो प्रश्नको जवाफमा उनले भनेका थिए ‘म जति माथि पुग्नुपर्ने थिएँ त्यहाँ पुगेँ र त्यहाँबाट झर्न नपरोस् भनेर त्यसलाई छोडेर म यता आएको हुँ ।’
रहँदाबस्दा सरोजको घरमा आउने जाने लगायत व्यक्तिगत सम्बन्ध नै कायम हुनपुग्यो । सरोजसँगको सम्बन्धलाई मैले सदा गौरवकासाथ लिएको छुँ । समुदायका विभिन्न कार्यक्रम लगायत उनी आफैँ सामेल भएको युनाईटेड नेपालकोतर्फबाट गरिने कार्यक्रमहरुमा सहभागिताको कारण भेटघाट जारी नै रहन्थ्यो । यहि भेटघाटको क्रममा उनकी धर्मपत्नी सूर्यमाला शर्मासँगपनि स्वाभाविक रुपले चिनजान भएपछि उनीप्रति मेरो सम्बोधन सदा भाउजु नै रह्यो । र केपनि थाहा भयो भने अमेरिकाको बसाईमा भाउजुको रत्ती मन छैन । मात्र सरोजको करबलले अमेरिकी बसाई लम्बिएको रहेछ । अन्ततगोत्वा, सरोज नेपाल फर्किए र यसबारे थुपै समाचारहरु प्रकाशित भए र उनीसँग सम्बन्धित कुनैपनि समाचार बनि नै रहेको छ । र हालै कान्तिपुरमा प्रकाशित ‘सूर्यमालाका कारण पश्चाताप’ शिर्षकको एक समाचारमा सरोजले गरेका कुरा सत्य हुन् भन्ने मलाई लाग्छ ।
मलाई लाग्छ सरोजमा कलाकारिताको पुट भएकोले उनी कलाकारिता बिना आफु अधुरो ठान्छन् । उनी मौका पाउने वित्तिकै आफ्नो कला प्रदर्शन गर्न कदापी पछि हट्दैनन् । यहाँसम्म कि साहित्यकार वसन्त चौधरीको काव्य यात्रा कार्यक्रममा समेत कवितामा अभिनय गरेर दर्शकलाई मनोरँजन दिए भने आफ्नो चाहनाको तुष मेटे । तर त्यहाँपनि कान्तिपुरको समाचारमा झैँ भाउजु सूर्यमालाको उपस्थिति थिएन ।
१७ १८ वर्षको अमेरिकी बसाईपछि उनले स्थायी रुपले नेपाल फर्किने निर्णय गरे । तर त्यसको मतलब उनले अमेरिकालाई परित्याग गरे भनेर बुझ्नु गलत हुनेछ र नेपालका धेरै मिडियाले यसै अनुरुप बुझेर समाचार प्रसारण गरे । पाठकलेपनि स्वभाविकवश सोहि बुझेर केहि नमीठा, तीता तर भद्र विरोधको आवाजपनि उराले । उनी चाहे अमेरिकाको ग्रीनकार्ड होल्डर हुन् चाहे अमेरिकी नागरिक भईसकेका हुन्, नेपाल बस्ने या अमेरिका बस्ने उनको निजी विचार र अधिकार हो । हामीले त उनीबाट के लिने र के सिक्ने भन्नेमात्र कुरा हो ।
थुप्रै अरुजस्तै सरोजपनि अमेरिका पसे । किनभने यो देश नै यस्तै छ । क्यानाडा लगायत अन्य देशका थुप्रै गायक तथा कलाकारहरु हलीउडमा जमेका छन् । धेरैले ग्रीनकार्ड लिएका छन् । युवा गायक जस्टिन विवर समेत क्यानाडाका हुन् र अमेरिकी ग्रीनकार्ड होल्डर हुन् । त्यसैगरी हलिउडका थुप्रै कलाकारहरु जस्तै आर्नाेल्ड, चार्लिज थेरोन, ब्रुस विलिस, सिल्भस्टर स्टालन लगायत विख्यात गायक कार्लाेस् सान्तना, ग्लोरिया स्टेफन, जन लेनन अनि बब मार्लेहरु समेत अमेरिकामा सरेका छन् । त्यसकारण कलाकारले जहाँ जसरी आफुलाई प्रदर्शन गर्ने मौका पाउँछ त्यहाँ त्यसैगरी रमाउन दिनुपर्छ ।
सरोजका छोरा बुहारी यतै छन्, भविष्यमा सन्तान वृद्धि पक्कै होलान र तिनलाई भेट्न या अमेरिकी सरकारको तर्फबाट पाउने सुविधा उपभोग गर्न पनि अवश्यै समय समयमा आई नै हाल्छन् । १६ १७ वर्ष अमेरिकाको सेवा गरे वापतको कानुनतः पाउने सुविधा लिनु सरोजको अधिकारको कुरा हो । फरक कति भने उनको अधिकाँश समय अब नेपालमा वित्ने भयो । अर्थात १७ १८ वर्षको अवधिमा उनी छोटो समय नेपाल जान्थे भने अब छोटो समयकोलागी अमेरिका आउँछन् होला । उनले अमेरिका छोड्ने अघिल्लो दिन मसँग फोनमापनि भनेका भनेका थिए ‘यो वर्षको अन्तिममा आउने छु ।’
देश प्रेम देशको सिमानाभित्र बसेरमात्र हुन्न । देश छोड्नेले देशको माया गर्न पाउने अधिकार हुन्न भन्नु परिवारको माया लाग्यो भन्दैमा तिनलाई छोडेर कहिल्यै कतै नजा भन्नु हो । जुन कदापी सम्भव छैन । परिवारको माया लाग्दैमा लालनपालन भरणपोषणको समस्या समाधान हुँदैन । माया लाग्यो भनेर घर नछोड्न सम्पन्न हुनुपर्याे, होईन भने जागीर या व्यवशाय गर्न घरबाट निस्कनु पर्याे । त्यसको व्यवस्था गर्न घरको धुरी छोड्नै पर्छ । सामान्य चराचुरुँगी या जनावरहरु त परिवारको पेट भर्नकोलागी गुँडगुफा छोडेर निस्कन्छन् भने हामी त मानिस हौँ । त्यसैले देश छोड्नु अलि ठुलो परिवेश हो भने गुँडगुफा या घर छोड्नु सानो परिवेश हो । तर कुरा एकै हो ।
अमेरिकामा लामो बसाई गरेर नेपाल फर्कने थुपै्र छन् । कतिपय अमेरिकामा राम्रो पदमा राम्रो तलब भएपनि नेपाल फर्किएका छन् । तिनको चर्चा कहिल्यै भएन । किनभने उनिहरु सर्वसाधारण हुन् । चर्चा त चर्चित व्यक्तिको नै हुन्छ । जसरी सरोजको भएको छ । तर एउटा कुरा निर्धक्क के पनि भन्न सकिन्छ भने ति सबै फर्किनेहरु नेपालमा आफ्नोलागी कुनै न कुनै अवसर देखेर या पाएरै गएका हुन् । देशभक्तिकोमात्र कारण भने पक्कै होईन । यो तीतो स्तयपनि हो । त्यति हुँदाहुँदै अमेरिकाको तुलनामा नेपालमा भोग्नु पर्ने असुविधाहरुलाई बेवास्ता गर्नुपनि एक प्रकारको आँट नै हो भन्ने मलाई लाग्छ ।
अमेरिकाको स्थायी बासिन्दा भएपछि दुबै देशमा पालोपालो आउने जाने गर्ने थुप्रै नेपालीहरु छन् । त्यसकारण सरोजलेपनि त्यसो गरे भन्दैमा कसैले अन्यथा लिनु पर्दैन । बरु सरोजको कलाकारिता हेर्न पाईयो भनेर खुशी मनाए हुन्छ भने हामी अमेरिकावासीहरु उनको सँगत र कलाकारिताबाट बँचित भयौँ भन्छौ । तर समय समयमा भेट भईहाल्छ भनेरपनि ढुक्क छौँ । सरोज र सूर्यमाला दुबैको कलाकारितामा अभिवृद्धि होस् भन्ने कामना ।

Wednesday, July 8, 2015

पैँचो मागेको खुट्टा


बासु श्रेष्ठ
उडब्रिज, भर्जिनीया
अमेरिका


मैले कतै पढेको या सुनेको थिएँ । त्यो के भने, हिरोशिमा र नागाशाकिमा अमेरिकाले विध्वँसकारी दुई बम खसालेपछि तहसनहस भएको जापानलाई अमेरिकाले केकस्तो सहयोग चाहिन्छ भनेर सोधेको जवाफमा हामीलाई प्रविधि देउ, त्यसैको भरमा हामी उठछौँ भनेको थियो रे । कुरो कत्तिको सत्य हो ईतिहास खोतले थाहा भईहाल्छ । तर कुरोको चुरो भने सान्दर्भिक छ हाम्रो देश नेपालको सन्दर्भमा ।

नेपालमा गएको दुई विध्वँसकारी भूकम्पले जेजति हानी नोक्सानी गर्यो त्यो सबैको सामू छ । यो नोक्सानको मौद्रिक रुपमा राष्ट्र्यि योजना आयोगले खर्ब रुपैयामा परिणत गरेको छ । राष्ट्र निर्माण गर्न लम्केका हातहरु पुननिर्माण, पुनस्र्थापनामा लाग्नु पर्ने भएको छ । त्यसकोलागी सरकारले सारा शक्ति राष्ट्र्हरुको सामू हात फैलाएको छ । टोपी खोलेर विश्वसामू थापेको छ । जसरी भूकम्प लगत्तै पिडितहरु सरकार या अन्य सहयोगको मुख ताकेर बसेका थिए त्यसैगरी अहिले नेपाल विश्वसामू मुख ताकेर बसेको छ ।

दैवी प्रकोपले ध्वस्त भएको देशलाई बाह्य सहयोग अपरिहार्य हुन्छ । त्यसमाथि नेपालजस्तो विश्वको गरीब राष्ट्र्हरुको नेतालाई त झन् चाहिने नै हुन्छ । तर यस्तो सहयोग कतिसम्मकालागी या कुन कुन क्षेत्रकालागी भन्ने प्रश्न चाहिँ अहम् ठहरिन्छ । तर बुझ्नुपर्ने के हो भने सहयोग भनेको सदाकालागी होईन । यसको समय र सीमा हुन्छन् । दिनेले दिई रहन सक्दैन । त्यस्तै माग्नेलेपनि मागीरह्यो भने उ पिडित नभई माग्ने ठहरिन्छ । कतै हामी माग्नेतर्फ उन्मुख त भएका छैनौँ?

यसै मेसोमा भर्खर सम्पन्न भएको 'नेपालको पुनर्निर्माणकालागी अन्तर्राष्ट्रिय सम्मेलन २०७२' मार्फत नेपालले झण्डै चारशय अर्ब रुपैँयाको सहयोगको वचन पायो । हामी दँग छौ सहयोग ओईरिएकोमा । तर यो सहयोगको उपयोग कसरी हुन्छ भन्ने कुरामा हामी अर्थात योजनाकारहरु कत्तिको सचेत र सजग छन् उनै जानुन् । शुन्य भ्रष्टाचारको आधारमा जनता तथा सहयोगी राष्ट्र्हरुको मन जितेर प्राप्त सहयोग शतप्रतिशत योजनामा कार्यान्वयन हुन्छ कि हुँदैन । उनै जानुन् । तर जनताकोमाझ भने शँकाको अवस्था सँधै नै रहिरहनेछ । भ्रष्टाचारको शिखर चढ्दै गरेको र विश्वसनियता गुमाउँदै गएका अस्थिर सरकार तथा कर्मचारीतन्त्रले मन, वचन र कर्मले काम गरेर ति दागहरुको सफाई गर्ने मौका भने यहि हो ।

तर, मलाईचाहिँ सबैभन्दा वेश के लाग्थ्यो भने माथि जापानले भनेको प्रसँग नेपालले विश्वकासामू उठाएको भए कति राम्रो हुन्थ्यो? नगदको सट्टा प्रविधि मागिनुपथ्र्याे भन्ने मलाई लागेको छ । यसरी पाएको प्रविधिले देश आत्मनिर्भर हुन धेरै समय लाग्दैनथ्यो । पाएको सोहि प्रविधिका उत्पादनहरु सहयोग दिने तिनै राष्ट्र या अन्य राष्ट्र्हरुमा निर्यात गर्न सकिन्थ्यो । उनिहरुका प्रविधि, उनिहरुकै देशमा आयात गरेर नेपालजस्तो देशलाई सहयोग गर्न पाउँदा पक्कै खुशी नै हुने थिए होलान् । केहि वर्षपछि नेपाल आत्मनिर्भर भएको देखेपछि उनिहरुका आत्मालेपनि शान्ति पाउँदा हुन्, आफुले गरेको सहयोगप्रति गौरव गर्दा हुन् ।

तर, हामीले यो सबै मौका गुमायौँ । र फगत टोपीमा परेको सहयोगमा हामी आत्मनिर्भरको विपरित परनिर्भरोन्मुख भईरहेका छौँ । यसरी पैँचो मागेको खुट्टाले हामी कति दिन हिँड्न सक्छौँ कुन्नी ।

(हिमालखवर २०-२६ असार, २०७२ मा प्रकाशित)




Tuesday, June 2, 2015

दूतावास चुकेकै हो त?

गत सालको डिसेम्बर महिनातिर हुनुपर्छ म सच्चिएर आएको पासपोर्ट लिन दूतावास पुगेको थिएँ | एमआरपीको महत्व बुझेर समयमै आवेदन हालेको थिएँ | पहिलो पटक गलत जन्म मितिकासाथ हाजिर भएको पासपोर्टलाइ फेरी सच्याउन पठाइएको थियो | त्यो बिचमा देश बाहिर जान अस्थायी पासपोर्टकोलागी थप पैसा तिर्नु परेको थियो | जेहोस पासपोर्ट आएको खवर पाएपछि म दूतावास गएको बेलामा त्यहाँका अधिकारी मित्र जितबहादुर कार्कीले मलाई सोध्नु भएको थियो " एमआरपीको चाप बढ्दो छ, परे हामीलाई सहयोग गर्नुहुन्छ?" मैले केहि नसोची लगत्तै जवाफ दिएँ "अवश्य" | र त्यसको केहि पछि दूतावासलाइ परे हामी सबै सहयोग गर्न तयार हुनुपर्छ भनेर एउटा लेखपनि लेखें | तर कार्कीजीबाट या दूतावासको तर्फबाट मैले व्यक्तिगत रुपमा सहयोगको अनुरोध सुनिन | किनभने सँस्थागत रुपमा एनआरएनको तर्फबाट सहयोग मिलेको थाहा भयो | हो यहि विषय नै यस लेखको रचना गर्भ हो |

एमआरपी बनाउने कार्यमा दूतावासको कार्य चापलाइ कम गर्नकोलागी एनआरएनको तर्फबाट महिनाको १५ शय डलर उपलव्ध गराउने सहमति भएको रहेछ | एक व्यक्तिलाइ भर्ति गरेर सो उपलब्ध रकम तलबको रुपमा उपलब्ध गर्ने गराउने दूतावास र एनआरएन अमेरिका सहमत भएको रहेछ | हालसालै एनआरएन अमेरिकाबाट कार्यकाल सकिएका लोकनाथ तिवारीका अनुसार यो निर्णय शायद मार्च महिनातिरको हुनुपर्छ | तर हालसम्म दूतावासले यसतर्फ पाईला नचालेको गुनासो लोक तिवारीले यस लेखकसँग गरे | म आश्चर्यमा पर्नु स्वभाविक हो | लोक भलाईकोलागी आएको यस्तो सहयोगमा दूतावासले यथाशिघ्र पाईला चाल्नुपर्थ्यो | या कुनै बाधा व्यवधान भए सोहि अनुसार जानकारी दिइनु पर्थ्यो भन्ने मलाई लाग्यो | यसकोलागी मैले दूतावासका परिचयमा रहनु भएका मित्र नारायण मैनालीसँग फोनमा सम्पर्क गरेर चासो राख्दा वहाँले सो बारेमा कुराकानी भएको स्विकार्दै 'स्थानाभावको कारणले बरु स्थानीय समुदायहरु सप्ताहन्तमा आएर सहयोग गरे बढि प्रभावकारी हुने देखेको' कुरा भन्नु भयो | त्यसकारण दूतावासबाट सहयोगकोलागी आव्हान भएको खण्डमा हामी तत्पर रहनु पर्छ भन्ने सुझाव वासिंगटन डिसी क्षेत्रमा बस्ने नेपालीहरुलाई दिन चाहन्छु |

तर कारण जे जस्तो भएपनि कामको चापलाई सकेसम्म छिटो छरितो ढंगले कम गरे दूतावासको कार्य क्षमता देखिईन्थ्यो भन्ने यस पंक्तिकारको सोचाई रहेको छ | यस मामिलामा दूतावास चुकेको भन्दै यस क्षेत्रका बुद्धिजीवीहरुले यो पंक्तिकारसँग गुनासो गरेका छन् |

त्यसैगरी नेपालमा महा भूकम्प गएको एक हप्तासम्मपनि दूतावासकोतर्फबाट कुनै सार्वजनिक सूचना या विज्ञप्ति या शोक संदेश जारी गर्न नसक्नुलेपनि अमेरिकावासीहरु आश्चर्य भएका छन् | के र कुन कारणले अमेरिका बस्ने नेपालीहरुको अभिभावकत्व दूतावासले पुरा गर्न सकेन भन्ने खुल्दुली सबै नेपालीलाइ लागेको छ | नेपालमा आफन्त या नातेदारहरुको व्यग्र चिन्ता लिएर बसेका अमेरिकावासी नेपालीहरुले समयमा या आपत पर्दा दूतावासले गहन र जिम्मेवारीपूर्ण भूमिका निर्वाह गर्न नसकेको गुनासो गरेको सुनियो |

यसैगरी अमेरिकाको संसदमा नेपालको भूकम्प र यसबारे नेपाललाइ गरिने र गर्नुपर्ने सहयोगको सुनुवाइमा दूतावासको प्रतिनिधि नहुनुलेपनि नकारात्मक प्रचार गर्न सहयोग पुर्यायो | जुन देशकोलागी कसैले सहयोगकोलागी छलफल या चर्चा चलाई रहेको छ त्यस छलफलमा त्यस देशको प्रतिनिधिको उपस्थिति नहुनुको अर्थ हुन्छ त्यस छलफलप्रति देखाएको उदासीनता | यस्तै अर्थ लगाएका छन् यस क्षेत्रका केहि वुद्धिजिविहरु | सो सुनुवाइको लिंक यहाँ छ : http://foreignaffairs.house.gov/hearing/subcommittee-hearing-everest-trembled-lessons-learned-nepal-earthquake-response

महाभूकम्पपछि भर्जिनिया राज्यको फेयरफ्याक्स काउन्टीबाट ५७ जना उद्धारकर्ताहरु लगायत उद्धार र राहतका सामानहरु लिएर नेपाल गई एक हप्ता राहत कार्य सम्पन्न गरि फर्किएकालाइ स्वागत गर्ने समयमापनि दूतावासको कुनै प्रतिनिधि उपस्थित नभएको गुनासो सुनियो | तर त्यसो भन्दैमा दूतावासको प्रतिनिधि जहाँ पायो त्यहाँ पुग्ने/जाने भन्ने पनि हुँदैन | औपचारिक निम्ता र जानकारी बिना अधिकारिक रुपमा दूतावासका प्रतिनिधि पुग्नु अशोभनीय र अमर्यादित नै हुन्छ | तर त्यस कार्यक्रममा दूतावासको प्रतिनिधिको खोजि भएको थियो भन्ने जानकारी यस लेखकले पाएको थियो | दूतावासलाई औपचारिक जानकारी काउन्टीको तर्फबाट दिइएको भए पक्कै कोहि प्रतिनिधि त्यस अवसरमा पुग्ने थियो भन्ने यस लेखकको विश्वास छ | अपितु स्थानीय नेपली जनसमुदाय स्वस्फुर्त रुपमा नेपालको झण्डा लिएर तिनलाई स्वागत गर्न एका बिहानै पुगेका थिए | यत्रो जनसमुदायका विच फर्किएका ति उद्धारकर्ताहरुले दूतावासको प्रतिनिधि खोज्नु स्वभाविक थियो |

दूतावासप्रति व्यक्त गरिएको धारणा कुनै व्यक्तिगत नभई सँस्थागत कमि कमजोरीप्रति चर्चा चलाउन खोजेको हुँ | दूतावासका लगभग सबैसंग मेरो व्यक्तिगत चिनाजान र सम्बन्ध रहेको छ | त्यसकारण कसैबाटपनि यस टिप्पणीलाई व्यक्तिगत रुपमा लिइने छैन भन्ने बिश्वास गरेको छु |

सरकारको विकल्प छैन |

वैशाख १२ को भूकम्पपछि दुई सयभन्दा बढि पराकम्पनले नेपालीहरुलाई नराम्रोसँग हल्लाएको छ। भौतिक नोक्सानको वैकल्पिक उपाय छन् र त्यसकारण आज नभए भोलि क्षतिपूर्ति होला। तर मानसिक रोगको निदान कहिल्यै हुने छैन र यसलाई आर्थिक मापदण्डमा राखेर जोख्नपनि सकिन्न। सबैभन्दा अपुरणीय क्षति नै यहि हो।
 
भूकम्पको मापन अनि यसबाट भएको क्षति सुनेर उद्धार तथा सहयोगका लागि विश्व नै एक भएको छ। कुनाकुनाबाट विद्यार्थी लगायत ठूलाठूला उद्धारक संस्था अनि राष्ट्रहरुले सहयोगका हात बढाएका छन्। सहयोगमात्र होइन स्थानीय स्तरमा नै गएर सहयोग तथा उद्धार गरेका छन्। विश्वका कतिपय ठूला संस्थाहरुले आफ्नो क्षेत्रबाट हुने सहयोग उपलब्ध गराएका छन्। ठूला अमेरिकी टेलिफोन कम्पनी एटि एण्ड टि, भेराईजन, स्पि्रण्ट आदिले एक महिनासम्म निःशुल्क नेपाल फोन गर्ने सुविधा उपलब्ध गरायो। त्यस्तै कैयौँ कम्पनीहरुले आफ्ना कर्मचारीबाट सङ्कलन भएको चन्दामा शतप्रतिशत थप गरेर सदासयता देखाएका छन्। यसो भनौं संसारका सबैले सकसम्म सहयोग जुटाएका छन्। यो क्रम अझै जारी छ।
 
तर अहम् प्रश्न चाहिँ यसरी स्वस्फूर्त रुपमा उठाइएको चन्दाहरुको प्रयोग के र कसरी हुन्छ भन्ने हो। यसरी चन्दा उठाउनेहरुलाई एउटा निश्चित दायराभित्र ल्याउने कुनै प्रक्रिया वा संयन्त्र छैन। त्यसकारण यसको दुरुपयोग नहोला भन्न सकिँदैन। 
 
तर, मानवीय कारण देखाएर उठाइएको चन्दा नेपाल पुगेर सदुपयोग नै हुन्छ भन्ने सकारात्मक सोच राख्नुको विकल्प छैन। त्यसकारण विश्वव्यापी रुपमा नै नेपालको नाममा कसले कति चन्दा उठायो र त्यो कसरी उपयोग गर्याे भन्ने कुरामा कसै न कसैले अनुगमन गर्नैपर्छ भने चन्दादाताहरुलेपनि मैले यति उठाएँ, यसरी प्रयोग गर्छु भनेर अधिकारीहरुलाई सूचना प्रवाह गर्नुपर्दछ र यो सबैको उत्तरदायित्व पनि हो। 
 
त्यसैगरी नेपाल पुगेका यस्ता सहयोगहरु के कतिको रकममा र कसरी, कहाँ, क–कसले पायो भन्ने कुराको सूचनाको अभावमा भोलिका योजना बनाउन तथा कार्यान्वयन गर्न सकिन्न र सूचनाको अभावमा त्यसलाई पारदर्शी मान्न सकिँदैन। 
 
राहत कसले कसरी पायो भन्ने स्पष्ट आँकडा राख्न सरकारी संयन्त्रबाहेक अरु कुनै उपाय छैन। सरकारी संयन्त्रलाई एउटा सोलीको रुपमा लिन सकिन्छ। एउटा सिसीमा कुनै तरल पदार्थ राख्नुपर्यो भने बिना सोलीको तरल पदार्थ आधा पोखिएर नोक्सान हुन्छ। तर सोली भए खेर जाँदैन। अर्काे कुरा यसरी आ–आफ्नो ढङ्गबाट गरिएको या निर्माण गरिएको सहयोग यदि सरकारको मापदण्ड विपरित रहेछ भने त्यसको नियमन अनुगमन कसले गर्ने? 
 
एकै व्यक्ति या परिवारले दोहोर या तेहोरो पाए नपाएको अभिलेख कसले राख्ने? एकै स्थान सबैलाई प्रिय लागेर सबै चन्दादाता त्यहाँमात्र थुप्रिए भने यस्तो असमान व्यवहार कसले रोक्ने या अनुगमन गर्ने?
 
नेपाल पुगेको विदेशी मुद्रा सटही गर्नपनि सरकारकै शरण आवश्यक छ। सरकारबिना सटही गर्छु भन्न सकिन्न। साथै सरकारलाई यसको पूर्ण विवरण नदिई सुख छैन।
 
भुकम्पपछि घरमाथिको धारणा रातारात परिवर्तन भएको छ। हिजो जुन घरमा गर्व थियो आज त्यसै त्रास छ। मनपरी घर बनाइँदा ज्यादा नोक्सान भएको थाहा भएको छ। अब सरकारले यसप्रति कडा भन्दा कडा नियम तथा भवनसंहित लागु गर्नैपर्छ। व्यावसायीक तथा आवासीय क्षेत्र तोक्नुपर्छ। यस्ता घरहरुमा बस्न सक्ने व्यक्तिको संख्या पनि तोक्नुपर्छ। आपतकालीन ढोका तथा उद्धारको व्यवस्था समेत गर्नैपर्छ। 
 
अहिले जसलेपनि घर बनाइदिने र गाउँ बनाइदिने भन्ने लहर छ, फेसनजस्तो। यसो भनेर त्यस्ता सहयोगी मनहरुको अपमान गर्न खोजेको होइन। तर, सरकारसँग समन्वय गरेर उचित निर्देशनमा घर गाउँ बनाइयोस् मात्र भन्न खोजेको हुँ। कुनै मापदण्डबिना नै जो कसैले जहाँ पायो त्यहाँ घर बनाउने काम गर्न थाले देशमा पक्कै अराजकता फैलिन्छ। त्यसकारण यस्तो अवस्था आउन नदिन सरकारको समयमै चनाखो हुनु आवश्यक छ।
 
कसैले कतै लगेको उद्धार सामाग्रीको सुरक्षापनि सरकारको मुख नताकि अगाडी बढ्न सकिन्न। अर्थात सरकारको उपस्थिति विना कुनै कामपनि गर्न गाहारो हुन्छ। तर अहिले थुपै्र सहयोगीले सरकार बिनाको देशको रुपमा व्यवहार गरेको देख्दा केटाकेटी बुद्धि जस्तो लागेको छ।
 
हो, सरकारप्रतिको यस्तो अविश्वास रातारात बढेको होईन। यो लामो समयदेखि जनताले भोग्दै आएका थिए। विगतमा पटकपटक निराश हुनुपरेको थियो। भ्रष्टाचारको सूचीमा पहिलो बन्ने तरखरमा रहेको देशका नेता र सरकारलाई कसले हतपत पत्याउँछ र? तर, राज्यको प्रवृत्ति आजको भोलि फेरिने होइन। सरकार राज्यलाई जिउँदो र जागृत राख्ने संयन्त्र हो। त्यसकारण आज खराब काम गर्याे भन्दैमा यसलाई तिरष्कार गर्नु केटाकेटीपन बाहेक अरु केहि हुनसक्दैन।
 
कतिपय दाता राष्ट्र्हरुले समेत आफ्नै संयन्त्रमार्फत् सहायता गर्छाै भन्नु सरकारलाई चडकन हान्नु हो। यो सरकारको बेकुफीपन पनि हो। सरकारले यस बारेमा ग्लानी गर्नु पर्छ। त्यसैले जनता र विश्वमा अविश्वासको पात्र बनेको नेपाल सरकारले आफ्नो धमिलो छवि सफा गर्ने मौका पनि यहि हो। अहिलेको अवसरमा सरकारी संयन्त्रलाई चुस्त, पारदर्शी र न्यायिक बनाउनु पर्छ। 
अमेरिकावासी भएको नाताले अमेरिकाको एनआरएनले यहाँबाट हुने सम्पूर्ण सहयोगको एकद्वार बनाओस् भन्ने मेरो अभिलाषा शुरु देखि नै थियो। कनिका छरिएको जस्तो छरिएका चन्दा तथा सहयोग सामग्री अझै अलमलमा परिरहेका छन्। समयमा सदुपयोग हुन सकेन भने त्यसको औचित्य रहँदैन। आफ्नो खर्च, गाँस काटेर दिएको चन्दा र सामग्रीको उचित समयमा उपयोग नभएको थाहा पाउँदा चन्दादाताको मन खल्लो हुन सक्छ। त्यसकारण, एनआरएन यस्ता अलमलमा परेका चन्दा र सामाग्रीहरुको यहाँबाट संकलन तथा नेपालमा वितरणको माध्यम बनोस्।
 
भूकम्पको विनाशपछि अब देश पुननिर्माणमा जानुपर्छ। यो दीर्घकालिन काम हो। भत्किएका सम्पदा लगायत सार्वजनिक सम्पतिको पुनर्स्थापन तथा पुननिर्माणका लागि दक्ष अर्धदक्ष दुवै जनशक्तिको खाँचो पर्छ। त्यसकारण प्रत्येक देशमा रहेका एनआरएनले ती देशबाट निश्चित संख्यामा स्वयंसेवकको समूह बनाएर नेपाल सरकारसँग सहकार्य गरेर नेपालमा खटाउन सकिन्छ। यदि यस्तो व्यवस्था भएमा त्यस स्वयंसेवकका लागि नाम लेखाउने व्यक्ति म नै पहिलो हुन चाहन्छु। यो मेरो देशप्रतिको उत्तरदायित्व र प्रेम दर्शाउने माध्यम हो। 
अन्त्यमा, सरकार भनेको अभिभावक हो। राज्यको नियम कानुन जनताले मान्नै पर्छ र अहिलेको अवस्थामा पनि मान्नैपर्ने हुन्छ। त्यसैगरी नयाँ नेपाल बनाउने उद्देश्य लिएको सरकारले पनि आफ्नो भ्रष्टाचारी र मैलो छवि धुने पखाल्ने र जनताको मन जित्ने मौकापनि यहि हो। यस्तो मौका नगुमाई सबै नेपालको पुननिर्माणमा लागेर नयाँ नेपाल बनाऔं

प्रकाशित मिति: मंगलबार, जेठ १९, २०७२ १३:४२:०४

Thursday, May 28, 2015

माधव घिमिरे खसखस पाहुना !

नेपालको साहित्यकला तथा सँस्कृतिको क्षेत्रमा चर्चित व्यक्तिहरुसँग खसखस राख्ने क्रममा यस पटक हामीले निम्त्याएका छौ राष्ट्र्कवि माधव घिमिरे । छयान्नब्बे वर्षको उमेरमापनि वहाँबाट हुने साहित्यिक कृयाकलापबारे हामीलाई चासो लाग्नु र रहनु स्वाभाविक हो । त्यसैले यस बारेमा जानकारी लिएर तपाईसामू प्रस्तुत गर्ने हेतुले खसखस डट कमकालागी गीतकार रमण घिमिरेले हालै कुराकानीगर्नुभएको छ ।