https://twitter.com/Chirvir

Tweet me @chirvir







Sunday, November 7, 2010

जनताको सर्वोच्चता एक निहुँ

नेपालको राजनीतिमासंलग्न दलहरुले एक आपसमा विष वमन गर्नुपर्यो भने सजिलैसँग जनताको नाम अगाडि सारेर माराकाट गर्छन् । एक दललाई अर्को दलले गरेको काम कारवाहिमा चित्त बुझेन भने जनताको नाममा नाराबन्दी, जुलुस, हत्या हिँसा गर्नमा नेपालका दलहरु एकदम सिपालु छन् । तर जुन विषयकोलागी यि कुकृत्य गर्छन ति कुराहरु न जनताले चाहेका हुन्छन् न त त्रि्रो नाममा हामी यसो गरौ है भनेर सोधेका हुन्छन् । फगत हामी जनताको नाममा हाम्रै दोहोलो काटिने गरि मजाक उर्डाई रहेका हुन्छन् । यसलाई एक विडम्बना नै भन्नर्ुपर्छ । किनभने जनताकोलागी भनेर लर्डाई थालिएको दशकौ भई सकेको छ तर जनताको स्तर भने झन झन खस्कँदो छ । राणा कालदेखि पँचायत र प्रजातन्त्र अनि गणतन्त्र या लोकतन्त्रको स्थापना भएको अवस्थामा समेत जनताहरुको अवस्था जहाँको त्यहिँ छ ।
१०४ वर्षे राणा शासनमा जनतालाई जति दमन गरिएपनि तिनिहरुले जनताको नाममा कुनै भाषण या नाराबाजी गरेनन् अपितु जनता सँधै तेश्रो दर्जाको नागरिक रहन बाध्य थिए । त्यसपछि तिनको विरुद्ध २००७ सालमा प्रजातन्त्रको स्थापना भयो तर च्याउ सरह उम्रेका राजनैतिक दलहरु र दरबारको आपसी शक्तिकोलागी खिँचातानीमा जनता घुन नै भई रहे । विचरा जनता मूक दर्शक । दरबार जनताको नाममा शक्ति आफ्नै पकडमा राख्न चाहन्थ्यो भने राजनैतिक दलहरु च्ााहेको शक्तिकोलागी आपसी लर्डाईमा व्यस्त रहेर राष्ट्र् र जनताको भलोलाई कुना पन्छाए अनि जनता सधै घुन नै भई रहे ।
२०१७ सालको पँचायति व्यवस्थाले देश, जनता र राजाको नाममा कठोर र निरँकुश सँविधान लादेर दरबार र दरबारीयाहरु आकास्सिएर धनि र सम्भ्रान्त बने भने बाँकि जनता या त निरिह कर्मचारी, या नाँगो शरीर र भोको पेट बोकेका किसान बनेर जिविका चलाउन बाध्य भए । दिनहुँ रेडियो या टेलिभिजनमा जनताको नाममा खाईने किरियाका भाषणमा आफ्नो नाममात्र सुनिरहे तर प्रत्यक्ष अनुभव र उपभोग भने दिवास्वप्न नै ठानिरहे ।
२०३६ सालको विद्यार्थी आन्दोलनको निहुँमा जारी गरिएको जनमत सँग्रहपनि नितान्त ठट्टा नै रहेको मान्दा अत्युक्ति नहोला । जनताको नाममा गरिएको जनमत सँग्रहको नतिजा जनताको मत विपरित नै आयो तर तथाकथित नतिजापनि जनताकै नाममा दरियो । हुन त तत्कालिन राजनैतिक दलहरुपनि पराजित हुनुमा दोषी भएपनि कसैले यसलाई स्विकार्न सक्दैनन् । यसरी एक पटक फेरि जनता स्वाथी नेता र व्यवस्थाकोलागी गोटि बने र आफु चाहिँ जहाँको त्यहिँ रहे ।
२०४६ सालको आन्दोलनमा अब त केहि होला कि भन्ने आशाले सबै मिलेर पँचायति व्यवस्थाको अवसान गरे र प्रजातन्त्रको पर्ुनर्बहाली गरियो र आशा गरिएका नेतालाई सत्ता सुम्पिइयो । तर ति तथाकथित राष्ट्र् चालकहरु उल्टै तिनै जनताको नाममा अनेक निहुँमा खेलौना बनाउँदै आफु र आफन्तमात्र आकास्सिने उद्यम गरिरहे । चप्पल लगाउने गाडि चढ्ने भए । झुपडिमा बस्ने व्यक्ति महलमा बस्न थाले । यस्तो विकास उनिहरुका मेहनत या व्यवशायबाट नभई चरम भ्र्रष्टाचार र घुसखोरी अनि काण्डहरु मच्चाएर धनि भए । तर जनता विचरा तिनका करतुत चुपचाप लाटाले केरा हेरे झै बाध्य भई रहे । पेट भोकोको भोकै, आँग नाँगोको नाँगै । टायरको धुँवा र बारुदको गन्ध सुँघेको सुँघयै ।
यिनै कारण तथा परिस्थितिलाई कारक बनाई माओवादीहरुले २०५१ सालदेखि सशस्त्र आन्दोलन चाल्यो । शुरु शुरुमा गाउँ टोल, छिमेकमा गन्हाएका तथा भ्र्रष्टाचारीमा गनिएका व्यक्तिहरु उपर तथाकथित भौतिक कारवाही गरेर जनर्समर्थन जुटाउन सफल भयो र शनै शनै यो आन्दोलन देशव्यापी भयो तर यसका साथै हत्याको सिलसिलामापनि बृद्धि भयो । अनेक बहाना तथा कारण देखाई जनताको नाममा थालिएको आन्दोलनले जनतालाई नै त्रसित र आतकिँत तुल्यायो । त्यतिमात्र नभई स्वशासित तथा स्वायत्तको नारा उचालेर एक आपसमा लड्ने र भिड्ने पनि बनायो । अनि जनता जनता नै वैमनश्यको शिकार भएर एकता र भाईचाराको नातामा स्खलन ल्यायो । हराम देखि दैवपनि डराउँछ भने झै माओवादीको अतिपनाले गर्दा अन्ततः शान्तिकामी जनताले सत्तामा पर्ुयायो माओवादीलाई । तर फेरि जनता नै शिकार भए । जनताले सँविधान बनाउन र स्ाविधानको निर्क्याैल नभए सम्म सत्तामा पर्ुयाएको माओवादीले काम कुरा एकातिर भने झै प्रधानसेनापतिको निहुँ उराल्यो । यो प्रकरण चलाउने बेला थिएन । विनासित्तिमा गुहुलाई चलाए गन्ध भने झै अस्थिर राजनितिमात्र निम्त्यायो । तर दलको स्वार्थ पुरा गर्न जनताको र्सवाेच्चताको निहुँमा यस प्रकरणले राष्ट्र उपर सिधै विदेशीको हस्तक्षेप समेत निम्त्यायो । जनताले यो चाहेको या देख्न खोजेका थिएनन् । जनताले मात्र छिटो भन्दा छिटो नयाँ नेपालको सँविधान, शान्ति, सुरक्षा अनि राष्ट्र्को त्रि्रतर विकास देख्न, भोग्न र अनुभव गर्न चाहेका थिए । तर विचरा जनता एक पटक फेरि ठगिए आफ्रनै नाममा । हरे ….।
जनताको नाममा जनताले दिएको निर्देशन पुरा गर्न नसकेर राजिनामा दिएर रिक्त रहन आएको प्रधानमन्त्री पदमा सबै दलहरुमा आपसी भागदौड र लुछाचुँडी भयो । यसै भागदौडमा जनताको नाममा रिक्त प्रधानमन्त्रीको पदमा यस्तो व्यक्तिको चयन भयो जो निर्वाचनमा जनताले नै दुत्कारेका थिए । दर्ुइ दर्ुइ स्थानबाट पराजित व्यक्ति जनताको नाममा राष्ट्र्को प्रधानमन्त्री भए र तिनै व्यक्तिले जनताकोलागी मरिमेट्ने वाचा गरेका छन् । पराजित व्यक्ति नालायक हुन्छ भन्ने छैन । तर यहाँ प्रक्रिया, मूल्य र मान्यताको सवाल हो । नवस्थापित प्रजातन्त्र, गणतन्त्र, लोकतन्त्रको रँगमँचमा एक पराजित व्यक्ति प्रधानमन्त्री र उनकै मातहतमा अर्काे पराजित व्यक्ति मन्त्री हुन्छ भने यो भन्दा ठुलो जनताको उपहास के हुन सक्ला र – यो भन्दा ठुलो प्रजातन्त्र, लोकतन्त्र तथा गणतन्त्रको उपहास के हुन सक्ला र – यसभन्दा ठुलो पदलोलुपता र दर्रि्रपनाको उदाहरण के हुन सक्ला र – चुनावमा तिरस्कृत व्यक्तिले कुन आधारमा आफुलाई तिरस्कार गर्नेहरुको उद्धार र कल्याण गर्छ भन्ने आशा गर्नु – अनि जनताको नाममा गरिएको सम्बोधन के को आधारमा पत्याउने – राजाको आव्हानमा प्रधानमन्त्रीको पदमा दरखास्त हाल्ने व्यक्तिले राष्ट्र्को नाममा सम्बोधन गर्दा निरकँुश राजतन्त्र भनेर उच्चारण गर्ने व्यक्तिको सपथ कुन हिसाबले पत्याउनु । उपप्रधानमन्त्रीको पदमा नियुक्त हुनेबेलामा आमाको किरिया नबसेर धर्म कर्ममा विश्वास नगर्ने तथा आधुनिक विचारका देखाउनेले प्रधानमन्त्रीको पदको सपथ र कार्यालय सम्हाल्न ज्योतिषि शास्त्र र धर्मकर्मको आड लिने ढोँगीको कसरी विश्वास गर्ने – राष्ट्र्को शक्तिशाली पदकोलागी सपथ गर्दा न त धर्मको नाममा, न त जनताको नाममा सपथ लिने व्यक्तिले राष्ट््र र जनताको हितमा काम कसरी गर्ला भन्ने चिताउने – तर जनताको नाममा प्रधानमन्त्री भएरै छोडे । भलै यस सरकारको दर्ीघायू नहोला तर अपुरै भएपनि सरकार त बन्यो जनताको नाममा । जहाँ फेरि एक पटक जनता ठगिए र दविए जनता आफ्नै नाममा । फगत उपहासित जनता भएर । तर नारा भने सँधै जनताको र्सवाेच्चता नै आकाशमा गुँजायमान भई रह्यो र यो क्रम कहिले सम्म ?

(माइसंसार डट कममा प्रकाशित)

'माथि'

नेपालको कर्मचारीतन्त्रमा सबैभन्दा प्रिय शब्द हो 'माथि' । यो 'माथि' शब्द नेपालको कर्मचारीतन्त्रमा यति लचिलो र व्यापक छ कि जुनसुकै कामकोलागीपनि यस शब्दको प्रयोग बढो प्रिय ढँगकासाथ भएको हुन्छ । कुनै आदेश तामेल गराउनु परेमा होस् या तखतामा राख्नु परेमा यस शब्दको प्रयोग गरिन्छ । सबैले 'माथि'को शाब्दिक अर्थ बुझेपनि खास्सै 'माथि' भनेको को हो र कहिले, कसरी र किन तलकोलाई आदेश जारी गर्छ भन्ने चाहि कसैले बुझेको छैन र यो बुझने सँस्कारको वृद्धि भएको पनि छैन । भँसारमा सामान छुटाउनु परेमा होस् या रोक लगाउनु परेमा 'माथि'को आदेशमा काम फत्ते हुन्छ । अड्डा अदालतमा वर्षोंदेखि अल्झिरहेको काम 'माथि'को एक शब्दले चामत्कारिक रुपमा सुल्झिन सक्छ । कुनै अपराधमा खोरभित्र रहेको व्यक्ति 'माथि'को एक आदेशमा रिहा हुनसक्छ । 'माथि'को आदेशमा कसैको जागीर गइरहेको हुन्छ या 'माथि'को आदेशमा अयोग्य व्यक्तिको नियुक्ति भईरहेको हुन्छ । 'माथि'को आदेशमा कमाउने र गुमाउने ठाउँमा सजिलै सरुवा भई रहेको हुन्छ । भनौ 'माथि' नामक यो शब्द अति शक्तिशाली छ । 'माथि' नामक शब्द कर्मचारीतन्त्रमा कहिले र कसरी प्रिय बन्न पुग्यो भनेर ठ्याक्कै भन्न नसकेपनि यो शब्द पक्कैपनि राणाकालदेखि बढि प्रचलनमा आएको अनुमान गर्न सकिन्छ । तर पँचायतकालमा यस शब्दको झन चरम प्रयोग गरिएको अनुभव गरिएको छ ।'माथि'को आदेश कुर्ने बानी परेका हाम्रा कर्मचारी प्रहरी या सेना आफ्नो विवेक र बुद्धिले काम गर्न छोडिसकेका छन् । 'माथि'को आदेश पाएर तामेली गरेको काममा माथिबाट यश पाउने र त्यसको साथसाथै पुरस्कार, सरुवा, बढृवा आदि पाउने सम्भावना रहेकोले 'विना आदेश काम किन गर्ने' भन्ने मनशाय रहेको छ । फेरि 'माथि'को आदेशमा काम तामेली गर्नपाए माथिप्रतिको चाकडीपनि राम्रै हुने भएकोले आफुलाई आफ्नो काम, कर्त्तव्य र जिम्मेवारीको राम्रै ज्ञान या बोध भएपनि यसलाई आदेशको प्रतिक्षामा थाति राखेका हुन्छन् । यसरी 'माथि'को आदेश नआएसम्म यी निरिह र पँगु बनेका हुन्छन् र आदेश पाउनासाथ ब्याटरी राखेपछि चलेका पुतली झै एकाएक यिनिहरुमा तदारुकता र जाँगर आउँछ र आउँछन् एक्सनमा । अन्यथा 'राजाको काम कहिले जाला घाम ।' उदाहरणकोलागी केहि महिना पहिले काठमाण्डौमा भएका प्रहरीको सुरक्षाप्रतिको तदारुकता हाम्रो सामुन्ने छ । जुन गतिविधि रोक्नकोलागी वामदेव गौतमको आदेश आयो त्यहि रोक्न समाजका विभिन्न व्यक्तिहरुबाट समय- समयमा अनुनय- विनय नगरिएको होईन तर त्यसलाई न त स्थानिय प्रशासनले कुनै ध्यान दिएको थियो न त कुनै मँत्री या सरकारले । तर कारण जुनसुकै भएपनि वामदेव गौतमको त्यो आदेश सम्पुर्ण प्रहरीकोलागी 'माथि'को आदेश भयो र सम्पुर्ण शक्ति परिचालित भयो । एकाएक काठमाण्डौवासीहरुले सुरक्षित अनुभव गरे । यस्तो सदाकालागी भए हुन्थ्यो भन्ने कामना काठमाण्डौँ वासीहरूले गरेका छन् र सपना देखेका छन् । अचम्मको कुरा के भने प्रहरी सँयन्त्र त्यहि हो । प्रहरीका हाकिम तिनै हुन् । हाकिमको काम तामेली गर्न खटिएका प्रहरी जवान तिनै हुन् । त्यस्तै कारवाहीमा पर्ने आपराधिक तत्व तिनै हुन्, तिनका ठेगाना र व्यवशाय तिनै हुन अनि तिनिहरुको व्यावशायिक प्रकृतिपनि तिनै हुन् । तर जनता र समाजप्रतिको आफ्नो काम, कर्त्तव्य, अधिकार र दायित्वको बोध हुँदाहुँदैपनि जनताको आवाज र अनुरोधलाई कानमा तेल हालेर बसेका थिए । कानमा तेल होईन 'माथि'को आदेशको तामेली गर्न व्यग्रताकासाथ प्रतिक्षा गरिरहेका थिए । साथसाथै कालो धन्दामा लागेका व्यापारीहरुबाट अबैध आम्दानीपनि भई नै रहेको हुँदो हो र त 'कसले विना आदेशमा किन टाउको दुखाउने' भनेर सबै हात बाँधेर बसिरहेका थिए । वामदेवको आगमनले 'माथि'को आदेश पाएर यसरी जागरुक भएका यी प्रहरीहरुमा यो जागरुकता कहिले सम्म रहने हो प्रश्न स्वभावतः उब्जिएको छ । तर सबैलाई वामदेव सदाकालागी आएका होईनन्, एक न एकदिन मानिसको परमधाम हुन्छ भन्ने ध्रुवसत्य झै वामदेवपनि एक न एक दिन उनको पदबाट खुस्किनेछन् भन्ने पनि थाहा छ । त्यसैले के कुरामा हामी पक्का हुनुपर्छ भने यो प्रहरीको तदारुकतापनि वामदेव गौतमसँगै जाने छ । यो वामदेव गौतमको गृहमन्त्रीत्वको आयूसँग तादात्म्यता राखेको हुनाले यो सुरक्षाको अनुभूति अस्थायी हो भन्ने हामीले बुझ्न जरुरी छ । प्रहरीको यो तदारुकता मूतको न्यानो झै हो । तर यसको विपरित सुरक्षा र शान्तिकोलागी कुनै व्यक्ति विशेषको आगमन या प्रत्यागमनबाट कुनै प्रभाव पर्न नपर्ने हो । त्यसकारण हामीलाई के लाग्छ भने यो सुरक्षा वामदेव आएपनि कामदेव गएपनि या जुन मन्त्री आएपनि-गएपनि कर्मचारी प्रहरीबाट पाउने सुरक्षा र सेवामा कहिल्यै कुनै कमी नआए हुन्थ्यो । तर 'माथि'को आदेश तामेली गर्न प्रतिक्षामा बसेकाहरुबाट हामीले जे भोगी रहेका छौ त्यहि नै यथेष्ट छ भन्नु अत्यूक्त नहोला ।