उहिलेका बाँसबारी र अहिलेका बन्चरे डाँडाबासीहरु

 

बासु श्रेष्ठ

उडब्रिज, भर्जिनिया

मेरो जन्मघर महाराजगन्ज, बाँसबारीमा भएको हो | मेरो घरको उत्तरपश्चिममा विसं २०२२ मा छालाजुत्ता कारखाना निर्माण भयो | चीनको सहयोगमा निर्मित उक्त कारखानाले झन्डै ५०० जनालाई रोजगारी दियो | बिहान नौबजे काम शुरु हुने समय नौ बजे, दिउँसो खाजा खाने समय एक बजे र काम समाप्तीको समय पाँच बजे टांगटांग टांगटांग घन्टी बज्थ्यो भने प्रत्येक घण्टा समय जनाउने घन्टी बज्ने गर्थ्यो र टोलबासीकालागी त्यहि घन्टी समयको सूचक हुन्थ्यो | बिहान कारखानाका कर्मचारीहरु मेरो बारीको छेउबाट लाम लागेर काममा जान्थे भने बेलुका त्यसै गरि लाम लागेर फर्कन्थे | घन्टीको आवाज नसुनेकाले या सुन्न नपाएकाले यो लाम देखेर समय खुट्याउँथे | सवारी साधनको सुविधा नहुनेहरु यो बाटो प्रयोग गर्थे भने अर्को दिशाका मजदुरहरु लिनपुर्याउन ट्रकहरु उत्तरमा बुढानिलकण्ठ तथा दक्षिणमा जावलाखेल (शायद) सम्म पुग्थे | बिहान बेलुका यी ट्रकहरु आउनेजाने गर्ने समय शुन्यप्राय: सडक भरिभराउ हुन्थ्यो | अनि खहरे सुके झैं सामसुम्म हुन्थ्यो |

उता बाह्रबजे टुंडिखेलमा मध्यान्हको सूचक तोप पड्किन्थ्यो| त्यो तोपको आवाज बाँसबारीसम्म सुनिन्थ्यो | हामीभन्दा पनि हाम्रा अग्रजहरु सोहि सूचक अनुसार चल्थे | यो लेख्दा अहिले आफैंलाई अचम्म लाग्छ |

सो कारखाना संचालनमा सहयोगार्थ आएका चिनिया कर्मचारीहरुकोलागी कारखानाको ठिक दक्षिणपट्टि झन्डै २५ वटा सानासाना आवासगृह बनाइएका थिए | ति चिनियाहरू जे पनि खाने भएकाले मेरा केहि साथीहरु काग, चिल आदिको शिकार गरेर तिनलाई दिन्थे | सट्टामा माओका हत्केलाजत्रो देखि लिएर सानासाना ब्याज तथा पाउरोटी आदि दिने गर्थे | हामी त्यो खाएर, लगाएर हिँड्ने गर्थ्यौँ | पछि यो वितरण अनि पहिरनमा सरकारले रोक लगाएछ | यतिबेला म जनकपुर गईसकेको थिएँ |

हाल उक्त बाँसबारी छाला तथा जुत्ता कारखाना निजीकरणको नामबाट खोष्टाको मोलमा बिक्री भएर विसं २०५२ बाट शहिद गंगालाल हृदय केन्द्र अस्पतालले विस्थापन गरेपछि ईतिहास भैसकेको छ |

तर, छालाजुत्ता कारखानाले बाँसबारीबासीलाई दिएको परोक्ष दुखको भने सरकारले कुनै वास्ता गरेन | किनभने उक्त कारखानाबाट फालिएका आलो छाला, बेलुका प्रशोधनबाट निस्किएको दुर्गन्धमिश्रित धुँवा तथा प्रशोधन गरि फालिएको रगत मिसिएको रातो पानी नजिकको खहरेमा फालिनाले टोलबासी दिक्क मान्थे | यो खहरेको दुषित पानी मण्डीखाटार हुँदै शायद धोबीखोलामा मिसिन्थ्यो | त्यस खहरे छेउछाउका बालीनाली नष्ट हुन्थे |

विशेष गरि बेलुकाको खाना खान बस्ने बेलामा यो दुर्गन्ध टोलका घरघरमा प्रवेश गर्थ्यो | त्यतिमात्र नभई कारखानाको पछाडि पूर्वपट्टी पर्खालबाहिर प्रशोधनपछि फालिएका आलो छाला तथा अन्य अङ्गहरू जस्तै भुँडी, हाडहरु स्थानीय कुकुर तथा चिल, कागहरू लगायत अन्य चराहरुले बोकेर घरका छाना, पाली, आँगनमा ल्याउने, खसाल्ने गर्नाले थप फोहोर र दुर्गन्धको त्रासमा बस्नुपर्ने हुन्थ्यो |

र त त्यतिबेला कसैले बाँसबारीको नाम लिँदा त्यो छाला गन्हाउने टोल? भनेर हियाउने आशयले भन्थे |

कारखानाकोलागी उतिबेलाको शहर असन, इन्द्रचोक, ठमेल, क्षेत्रपाटी लगायतका भित्री शहरबाट राँगाको मासु ब्यापारीहरुबाट किनिएको कच्चा पदार्थको रुपमा छाला लगायतका अन्य भागहरु ट्रकमा ओसारिन्थ्यो | त्यसबाट चुहिएको रगत सडकमा पनि देख्न पाइन्थ्यो | तर पछि यसलाई छोपेर, प्लाष्टिकमा राखेर ल्याउने व्यवस्था चाहिं गरियो |

कारखानाबाट टोलबासीले पाएको यो दुखको बारेमा कतै गुनासो, उजुरवाजुर गरेको मैले कहिल्यै अनुभव गरिनँ | गरेको भए पनि मैले थाहा नपाएको हुनसक्छ | तर अवस्थामा सुधार नआएकोले त्यस पंचायतकालमा उजुर नसुनिएको वा उजुर गर्ने आँट कसैले नगरेको हुनसक्छ |

तर परिस्थिति ठ्याक्कै उस्तै नभए पनि अहिले सिसडोल र बन्चरे डाँडाका बासिन्दाहरुले फोहोर ब्यबस्थापनप्रति गरेको प्रतिरोधले मलाई त्यो बाल्यकालमा पुर्यायो | ति बासिन्दाहरुको जागरुकतालाई मैले कताकता आफ्नो बाल्यकालको सोहि समस्यासँग जोडेर हेर्दा प्रशंसा गर्न बाध्य भएँ | भलै त्यहाँ डम्पिङ्ग साइटको नाममा वैज्ञानिक तरिकाले फोहोर व्यवस्थापन गर्न खोजिएको भएपनि समयमा योजना पुरा नगरेर स्थानीयबासीलाई सरकारले परोक्ष दुख दिएको छ |

अहिलेको यो डम्पिङ्ग साइट र छाला कारखानाको त्यो डम्पिङ्ग साइटमा भने केहि फरक छैन | फरक के भने त्यतिबेला बाँसबारीबासीले सहे | अहिले बन्चरे डाँडाबासीहरु बिरोधमा बन्चरो लिएर उर्लिएका छन् | यसलाई त्यहाँका जनतामा आफ्नो स्वास्थ्य लगायत हक अधिकारकोलागी प्रतिकार गर्न जागरुक भएको मैले ठानेको छु | तथापी, फोहोरमा राजनीति गर्ने किराहरुको प्रवेश भएको समेत पनि हुनसक्छ | यस कुरामा चाहिँ ति बासिन्दाहरु सजग रहनुपर्छ | साथै स्थानीय सरकार, केन्द्रीय सरकार तथा सबै सरोकारवालाहरुपनि यसप्रति चनाखो रहनु पर्छ भन्ने मलाई लाग्छ |

फोहोर व्यवस्थापनकै वाचा गरेर मेयर पदमा विजेता बालेन साहलाई यो चुनौतिको रुपमा पहाड भएर खडा भएको छ | अहिले शायद यो समस्या सोचेजस्तो सहज रहेनछ भन्ने अनुभूति हुँदैहोला | तर, समाधान गर्न असम्भव भने पक्कै होइन | मात्र सम्बन्धित निकाय, जनताको एकापसमा संयोजनको, बुद्धिमत्ताको र प्रतिबद्धताको अति आवश्यक छ |

फोहोरको यो फोहोरी राजनीति यथाशक्य चाँडो सुल्झियोस भन्ने सम्बन्धित सम्पूर्णमा शुभकामना |

अनि म छुच्चोमा गनिन्छु

बासु श्रेष्ठ

उडब्रिज, भर्जिनिया

कुरा २०२६ २०२७ को हुनुपर्छ । शायद म त्यतिखेर कक्षा चार या पाँचमा थिएँ होला । जनकपुरको बाह्रबिघाको पश्चिम साँधमा रहेको जानकी हाई स्कूलको विद्यार्थी थिएँ । डेराबाट स्कूल जान झण्डै आधाघण्टा पैँतालिस मिनेट लाग्ने दुई बाटाहरु थिए । एउटा सोझो र भित्रिबाटो जुन केहि पोखरीको डिलैडिल र बस्ती भएर बाह्रबिघाको बाहिर तर ठिक पूर्वतर्फ र जनकपुर अँचल अस्पतालको उत्तरपट्टि पुर्याउँथ्यो । अनि बाह्रबिघाको बिचैबिच भएर स्कूल प्राँगणमा प्रवेश गरिन्थ्यो । अर्काे बाटो थियो, बजारको बाटो । अर्थात स्टेशन रोड भएर जनक चोक हुँदै जानकी मन्दिरको प्राँगण हुँदै जनकपुर अँचल अस्पतालको दक्षिणबाट बाह्रबिघा प्रवेश गर्ने अनि पश्चिमउत्तर हुँदै स्कूलको प्राँगणमा प्रवेश गर्ने । यि दुई बाटो घरस्कूल आउजाउ गर्ने दिन अनुसार फरकफरक हुन्थे । आईतबार देखि शुक्रबार विहानसम्म पहिलो बाटो हुने गथ्र्याे भने शुक्रबार आधा बिदा पछि रल्लिँदै घर जाने हुँदा बजारको बाटो जानकी मन्दिरको प्राँगण हुँदै ढिलै गरि घर गईन्थ्यो ।

जानकी मन्दिरको अगाडि ठुलो चोक छ जसलाई अहिले ढलान गरिएको छ । त्यस चोकसँगै पूर्वतर्फ उद्यान थियो र छ । अनि चोकको उत्तरतर्फ प्रहरी चौकी तथा मिठाईका पसल थिए भने चोकको दक्षिणतर्फ पनि मिठाई तथा किराना पसल लहरै थिए । त्यसताका मन्दिरको चारैतर्फ ईँट ओछ्याइएको हुन्थ्यो । र यो चोकमा विभिन्न प्रकारका झिना मसिना सामान तथा पुजा सामाग्रीका पसल लगायत मानिसहरु भेला हुनेदेखि जादुखेला देखाउने र हेर्नेका भिड लागीरहन्थ्यो ।

एक शुक्रबारको दिन सँधैजस्तो आधा दिनपछि स्कूल छुटेपछि साथीहरुसँग रल्लिँदै जानकी चोकको बाटो समातेर घरतिर लागियो । तर, जानकी मन्दिरको चोकमा डमरु बजाएर दर्शक तानेर जादुखेला देखाउने र गोलबन्दि गरेर बसेको भीडले हामीलाई आकर्षित गर्याे । यस्तो पहिलापहिला पनि देखिएको भएपनि यस पटक खोई कुन आकर्षणले हो हामी भिडभित्र पस्यौँँ। पस्ने ठाउँ साँघुरो भएकोले कोहि कताबाट पसे भने म कतैबाट पसेँ । शायद खेलको बिच भागमा हामी पुगेछौँ । फुच्चे भएकोले खस्याकखुसुक गरेर पहिलो लहरमा पुग्दा एउटा कालो कपडाले सम्पूर्ण शरीर छोपेर कसैलाई लमतन्न सुताइएको रहेछ । यता एउटा डमरुवालाचाहिँ ड्रम्ड्रम् गर्दै डमरु बजाउँदै गोलचक्करभित्र हिँड्दै यो बच्चा सुतेको छ तर मरे सरह छ । तपाईँहरुले दिनुभएको पैसाले यो बच्चा उठ्ने छ भन्दै सबैका सामु थैली फैलाउन थाल्यो । 

ड्रम्ड्रम् डमरुको आवाज, सबैले आआफ्ना ईक्षा अनुसारको पैसा खल्तीबाट झिक्दै दिँदै गरेको देखेर मलाई पनि दिउँदिउँ लाग्यो । मैले दिएको पैसाले सुतेको मानिस कसरी उठ्दो रहेछ भन्ने थाहा पाउन म उत्सुक भएँ । तसर्थ घरबाट खाजा खान दिएको एक मोहर मैले पनि त्यस थैलीमा हालिदिएँ । अरु दिन भएको भए म यो पैसाले अलि पर जनक चोकको कुनै पसलबाट खाजा किनेर खाईसकेको हुने थिएँ । तर, आज यो जादुखेलामा हालेँ । किनभने मलाई त्यो सुतेको व्यक्ति उठेको हेर्नु थियो र त मोहर उसका थैलीमा हालेको थिएँ ।

जादुखेलाका नाईकेले नानाभाँति बोलेर अनेक प्रकारका कथा ठट्टा सुनाएर, कहिले यो तानेर या लुकाएर हामीलाई भुलाईरह्यो । निकै लामो समयसम्म पनि त्यो सुतेको व्यक्ति पूर्व घोषणा अनुसार उठेन । म भने कतिखेर र कसरी उठ्ला भनेर एकाग्र भएर त्यहि कालो कपडालाई हेरिरहेको थिएँ । हेर्दाहेर्दा त्यस नाईकेले के उद्घोष गर्याे कुन्नी, सबैजना लाखापाखा लाग्नथाले । हुँदाहुँदा मानिसकोे गोलबन्द भिड खुकुलो भएर म र त्यो जादु नाईकेमात्र रह्यौँ । सबै गएर पनि म नगएको अनि कालो कपडालाई हेरिरहेको देखेर मलाई के भयो, किन नगएको भनि सोध्यो । मैले आफ्नो असन्तोष पोख्दै त्यो मान्छे उठेन, मेरो पैसा फिर्ता दे भनेर बाझ्न थालेँ । उसले यो खेला हो र अरु कुन्नी केके भन्यो मैले बुझिनँ या बुझ्ने कोशिस नै गरिनँ । किनभने मेरोलागी उसले झुटो बोलेको थियो । झुटो बोलेर मेरो खाजाको पैसा लिएको थियो । तसर्थ मेरालागी या त त्यो मान्छे उठ्नु पर्याे या मेरो पैसा फिर्ता दिनु पर्याे । म यो कुरामा अडिग भई नै रहेँ र मैले आफ्नो पैसा फिर्ता मागी नै रहँे । पैसा फिर्ता गर्न उ जति चाम्रो हुन्थ्यो म उति दुरुह बन्दै तैँले किन ढाँटिस्, मेरो पैसा फिर्ता दे भनिरहेँ । 

आखिर खेलावालाले हार खायो । उसले सुतेकोलाई उठाउने भनेको त फगत एउटा खेल र नितान्त झुटो भएकोले के उठाउन सक्थ्यो र? त्यसमाथि बालहठ तर यथार्थ चाहने मलाई चित्त बुझाउने उसको हातमा एउटै उपाय थियो मेरो मोहर फिर्ता दिने र अन्ततोगोत्वा दियो पनि।

त्यसपछि म त्यस्ता जादुखेला हेर्न भीडमा कहिल्यै सामेल भईनँ किनभने ति ठग हुन् भन्ने मेरो मानसपटलमा छापा बनेर रह्यो जबकि त्यो तिनका पेट पाल्ने विधि थियो भन्ने बुझ्न मैले वयस्क नै हुनुपर्याे । तर, अहिलेसम्म त्यसरी अनुचित या भ्रममा राखेर या ढाँटेर कसैले कुनै काम गर्छ भने त्यो मेरोलागी असह्य हुने त्यो बानी ममा अझै छ र प्रतिकारमा बोलेकै हुन्छु अनि म छुच्चोमा गनिन्छु । 

प्रसङ्ग बाँदरे विरोधको:

कुरा २०४६ को आन्दोलनपछिको हो | देश भर्खर खुल्ला राजनीतिमा गएको थियो | यस्तो खुल्ला राजनीतिले जसले जे गरे पनि छुट छ/हुन्छ भन्ने गलत धारणा धारण गर्ने पनि थिए | फलस्वरूप दिनदिनै नारा जुलुस, विरोधका दृश्यहरु देखिन थालेका थिए र जनता यसबाट वाक्क हुनथाली सकेका थिए |

त्यसबखत म नेपाल वायुसेवा निगम, नयाँ सडकमा कार्यरत थिएँ | झ्यालबाट दिनहुँ सडकमा भएका नारा जुलुस स्वभाविकरुपले हेरिन्थ्यो |

यसरी हेर्ने क्रममा मैले एकदिन 'नेपालमा ३० वर्ष अगाडी प्रजातन्त्र आयो र यसको महत्व अहिलेकाले बुझेनन् |' भनेको थिएँ | वरपरका सहकर्मीहरुले मप्रति असहमति जनाएको दृष्टिले हेरेपनि कसैले केहि बोलेनन् | भनौं कसैले प्रतिकार गरेनन् | तर, त्यसबेला जसले पनि मेरो भनाइको प्रतिकार गर्न सक्ने अवस्था थियो |

तर पछि आफैँलाई ...'अबका पुस्ताले तीस वर्षपछि यसको महत्व बुझ्लान् नै | किनभने यिनीहरु सुशिक्षित, सुपठित अनि वैचारिक हुनेछन्' भन्दै आफैँलाई सम्झाएँ |

तर मेरो त्यो स्वचित्तबुझाई कति गलत रहेछ भन्ने आजको अवस्था देख्नुपर्दा अनुभव हुन्छ | सचेत हुँदै जाँदा कुनै एउटा राजनैतिक विचारधार बोक्नु, त्यसकोलागी समर्पित हुनु आदि व्यक्तिगत स्वतन्त्रता र हकको विषय हो | तर, यो हकको प्रयोग गर्दा कुन हदसम्म विवेक प्रयोग गरिएको छ भन्ने प्रश्न पनि अहम् हुनेगर्छ | त्यसबखतका बालक अहिले युवाकारुपमा देशका भविष्य भएर उभिएका छन् तर तिनका गतिविधि भने गौरवलायक रहेको पाइन्न भन्दा दुख अनुभूति हुन्छ |

हालै आएर नेपालको राजनीतिमा आएको द्वेषात्मक तरङ्गले देशमा नकारात्मक प्रभाव परेको त छ नै, राजनैतिक दलसँग आबद्ध युवाहरुमा समेत विपक्षीप्रतिको द्वेष खपी नसक्नु देखिएको छ | संयम भन्दा आवेग, विवेक भन्दा आक्रोश, मिठो भन्दा तीतो भावनाहरु पोखेर नेताहरुले आफ्नो भडाँस निकालेकोमा त्यसैको पछिपछि लागेर गधा, कुकुर या बाँदरका प्रतिक बनेर उल्टो नेतालाई साथ दिईरहेका छन् | अपितु, यिनले त्यस्ता नेताहरुलाई खबरदारी गरेर संयम अपनाउन सल्लाह सुझाव दिनसक्थे/पर्थ्यो | युवाहरु नेता तथा देशको शक्ति हुन् | यिनले खबरदारीका औंलामात्र उठाएपनि नेताहरु झस्किने छन् | यसमा कुनै शङ्का छैन | तर आफैंमा भएको शक्ति नबुझेर/नदेखेर नेताहरुबाट दुरुपयोग भईरहेका छन् अनि उल्टो आफैँ जनावर बनेर जग हसाई गरेका छन् |

प्रश्न उठ्छ, अब यी युवाहरुबाट किन आश गर्ने, गरेपनि के कस्तो आश गर्ने? र कुन बेला गर्ने?

एकथरी युवा बिहान उठ्ने बित्तिकै कुन देश र कहिले जाने होला भन्दै निर्क्यौल गर्दैमा दिन बित्छ, अर्कोथरि युवा नेताबाट दुरुपयोग भइरहेकाछन् | के यो देशको दुर्भाग्य होइन?

अहिलेका युवाजति शिक्षित कुनै पुस्ता थिएनन् | अहिलेका युवाजति प्रविधिमैत्री

कुनै पुस्ता थिएनन् | तर राजनीतिको फोहोरीपना भने पहिले पनि उस्तै छ, अहिले पनि उस्तै छ | हुनुपर्ने त युवा पुस्ता शिक्षित र दिक्षित हुँदै गएपछि राजनीति संग्लिंदै जानुपर्ने हो | तर, युवाकै कारणले बरु धमिलो हुँदै गयो भन्दा अतिशयोक्ति नहोला

यसमा कसैले 'बुढाहरुले छोडे त हो नि' भनेर तर्क गर्लान् | तर त्यसकोलागी युवाहरुले संरचनात्मक हस्तक्षेपकारी भूमिका खेल्नपर्यो | यो गुट या त्यो गुट नभनि नितान्त दल र देशको स्वार्थमा निर्लिप्त हुनुपर्यो | अनिमात्र युवाका देशप्रतिको समर्पण सफल हुन्छ | नत्र भने देशप्रतिको ओठेभक्ति र नेताप्रतिको अघोर आशक्तिमात्र देखियो भने यी युवाप्रति 'लज्जा शरणम्!!!' बाहेक भन्ने केहि रहँदैन |

म तालु

बासु श्रेष्ठ

(एलोपेसिया एरिएटा एक प्रकारको छाला सम्बन्धि रोग हो । यसले टाउको लगायत शरीरका कुनै पनि अँगका हरु चक्काकारमा झर्दै जाने हुन्छ र यो रोग जो कसैलाईपनि लाग्नसक्छ । यसको निदान नभएपनि उपचार र बैकल्पिक उपायहरु चाहिँ पाईन्छ । प्रस्तुत लेख कुनै सल्लाह या उपचारनिहित नभएर एक नितान्त व्यक्तिगत अनुभूति रहेको हुँदा सोहि अनुसार मनन गर्नहुन पाठकलाई अनुरोध छ । तपाई आफुपनि यस रोगबाट प्रभावित हुनुभएको छ भने तुरुन्त छाला विशेषज्ञसँग सम्पर्क गर्नुहोला ।

हालै मैले दुई हिन्दी सिनेमा बाला तथा गन केश हेरेर प्रभावित भएको आधारमा यो आफ्नै कथाब्यथा लेख्ने रहर पलायो । मेरो यस लेखले कसैलाई प्रभावित तुल्यायो भने आफुलाई भाग्यशाली ठान्ने छु ।)

(शीतल निवासको कार्यक्रममा सहभागी हुन जाँदै गर्दाको सेल्फी)

शायद विसँ २०४३ को कुरा हुनुपर्छ । हजुर बा बिहानभर देवी देवताको दर्शन गरेर घर फर्किई खाना खाई ओछ्यानमा पल्टनु भयो । खुट्टा छेउमा मेरो कान्छा काका हजुर बाको खुट्टामा मालिस गर्दै बस्नुभयो । यत्तिकैमा हजुर बाले म यता पल्टन्छु भनेर कोल्टे फेर्नुभयो । काका हजुर बाको सेवामा लागी रहनुभयो । निकै बेरसम्म बाबाट कुनै प्रतिक्रिया नआएको र शरीर हलचल गर्न छोडेको अनुभव गरेपछि काकाले बालाई झक्झक्याउनु भयो । अहँ, बाबाट कुनै प्रतिक्रिया आएन । बाको खुट्टा चिसो हुँदै गएको अनुभव गरेपछि काकाले सबैलाई बोलाउनु भयो । सबैले आआफ्नै ढँगले बासँग कुरा गर्न खोजे । तर कुनै प्रतिक्रिया नआए पछि सबैजना आत्तिएर डाक्टर बैद्य बोलाउने तर्फ लागे । टोलको जान्ने झारफुक गर्ने रामेश्वर पण्डित तथा टोलको डाक्टर मधुलाई बोलाएर ल्याए । दुबैले बा अब नरहनु भएको घोषणा गरे । कस्तो अचम्म ! न कुनै रोग, न कुनै समस्या । बिहानभर देवी देवताको दर्शन गरेर खाना खाएर पल्टिएको मानिस अब नरहेको भन्दा कसले पत्याउने? तर दुई विज्ञले भनेपछि मान्नै पर्यो । बालाई हृदयाघात भएको रहेछ । कसैलाई कुनै दुख नदिई तर सबैलाई घोर आश्चर्यमा पारेर सबैलाई छोडेर अचानक जानुभयो कतै । घरमा अचानक रुवाबासी चल्यो । टोलछिमेक सबै जम्मा भए । अनि अन्त्येष्टिको तयारी भयो ।

हाम्रो नेवार चलन अनुसार १० दिनमा कपाल खौरिएर चोख्याउने चलन छ । सोहि अनुसार हामी सबै कपाल खौरँदै थियौँ । सो क्रममा मेरी श्रीमतीले मेरो टाउकोमा कुनै खत जस्तो सानो कपाल नभएको चक्का देखिन् र मलाई पहिले कुनै घाउ या चोटपटक लागेको थियो भनेर सोधिन् । मैले अहँमा जवाफ दिएँ । यो कुरा यत्तिकै सेलायो । किनभने योभन्दा महत्वपूर्ण काम बाको किरिया पुरा गर्नु थियो । त्यसैमा ब्यस्त भईयो । केहि महिनापछि मेरी श्रीमतीले अर्काे कपालरहितको चक्का देखिन् । अब भने हामी दुबै केहि सजग भयौँ । म आफ्नो हातले ति चक्का छुँदा चिल्लो अनुभव गर्थेँ ।

स्वभावतः यसको कारण र निराकरणतर्फ ध्यान जान थाल्यो । किनभने यो अब प्रष्ट देखिन थालिसकेको थियो र चक्काको सँख्या बढ्दै पनि थियो । कुनै दुई चक्का बढ्दै गरेर एक हुँदा झन् ठुलो चक्का बन्न थाल्यो । मानौँ दुई राज्य एकिकरण भएर एक भए जस्तै । अनि अर्को राज्य जोडिन्थ्यो, झन् ठुलो हुन्थ्यो ।
 
साबुन लगाउँदा नलाग्ने मेरो बाक्लो र घना कपाल अब पातलो देखिन थाल्यो । हुँदाहुँदा आँखिभौँ पनि पातलिन थाल्यो । दाह्रिजुँगाका ठाउँमा पनि सानासाना चक्का देखिन थाले । काँइयो नपस्ने घना कपालमा अब कपाल कोर्दा काँइयोका दाँत ति चक्कामा पर्दा दुख्ने हुनथाल्यो । त्यसैले तेह्रचौध वर्षको उमेरदेखि खल्तीमा बोक्न थालेको काँइयो अब बोक्न छोडियो ।

सोधखोज गर्दा कसैले यसलाई खोईरोले खाएको भने । कहिल्यै नसुनेको रोग लागेर दिनरात चिन्तामा डुब्न थालेँ । कसैले माकुराले छेर्यो भने यस्तो हुन्छ भने । खास कारण चाहिँ थाहा हुन सकेन । तर उपचारकोलागी भने कसैले अदुवा दल्न भने । केहि दिन अदुवा दलियो । राती सुत्ने बेलामा अदुवा दलेर भोलिपल्ट नुहाउथेँ । यसैबिच कसैले लसुन दल्न भने । अब अदुवा छोडेर लसुन दल्न थालेँ । बिचरा श्रीमती श्रीमान्को श्रृँगारमा ग्रहण लागेको देखेर मभन्दापनि बढी चिन्तित थिईन् । त्यसैले अदुवा होस् या लसुन होस् या कुनै पनि उपचारको विधिमा झर्काे नमानी सहयोग गर्थिन् । केहि दिन लसुन दलेपछि ज्यानमारा खोर्सानी दल्ने सल्लाह कसैले दिए । चाहिँदो मात्रामा ज्यानमारा खोर्सानी ल्याएर राती दल्न थालियो । ओहो, नामै ज्यानमारा । खाँदा असह्य पीरो हुने भएर नै ज्यानमारा भनिएको खोर्सानी झन् दल्दा कस्तो हुँदो हो अनुमान गर्न सकिन्छ । दलुन्जेल टाउकोका छालामा जलन त हुन्थ्यो नै । त्यसलाई पखाल्न परेको पानी तुरुर्र बगेर गाला, कान र घाँटि हुँदै जताजता बग्यो उताउता भतभत पोल्थ्यो । तर कपाल पलाउने आशामा यो पिडा सहजै वरण गर्दै गएँ । तर परिणाम भने शुन्य ।

फेरि यसैबिच कसैले अण्डिको गेडा दले कपाल आउँछ भन्ने आशा देखाए । अण्डि भनेको तराईमा पाइने एक प्रकारको सानो दाना हो जुन रुखमा फल्ने गर्दछ र यो गेडा पिनेर तेल निकालिने गरिन्छ । जे होस् अब तराई मधेश ओहोरदोहोर गर्ने मानिसको सोधखोज गर्न थालियो । नेपाल वायुसेवा निगमको कर्मचारी भएको हैसियतले तराई खटिएका सहकर्मी मार्फत मगाईयो । शीरमा दल्दा योपनि ज्यानमारा खोर्सानी झैँ भतभत पोल्दो रहेछ । तर यो पोलाई पनि कपाल आउने रहरमा गौण नै रह्यो । तर परिणाम भने उस्तै, अर्थात शुन्य । एकजना बिद्धानले कपाल चाँडैचाँडै खौरने गर्नु, कपाल आउँछ भने । तसर्थ हरेक हप्ता हजामको शरण पर्न थालेँ । अब हजामकोलागी म एउटा खुवा ग्राहक भएको थिएँ । पातलो कपाललाई सुरुर्र खौरिन पाँच मिनेट पनि नलाग्ने, तर उसको पैसा भने सामान्यकै लाग्ने । त्यसमाथि मैले दिने टिप्स । म हजामकोमा पुग्ने बित्तिकै ग्राहक कुरेर बसेका हजामहरु तँछाड मछाड गर्थे । तर म भने एउटा निश्चित हजामबाटै काट्ने भएकोले बाँकि ठुस्स पर्थे । किनभने काम सजिलो तर टिप्स दिने ग्राहकको सेवा गर्न नपाएर । तर, मलाई त्यसको मतलब हुन्नथ्यो ।

यसै क्रममा मेरो टाउकोमा देखिने चक्का, झरेका आँखिभौँ लुकाउन मैले टोपी तथा चश्मा लगाउन थालेँ । कलेज होस् या अफिस या बाटोघाटो यि दुबै मेरा अनुहारबाट छुट्दैनथे । पातलिएको आँखिभौँ छोप्न चश्मा तथा पातलिएको र टाटे कपाल छोप्न टोपी लगाउनु पर्ने बाध्यता आईलाग्यो । कसैले सोधिहाले टालटुले जवाफ दिने गर्थेँ । नजिकका साथी तथा आफन्तले सोधे स्पष्ट जवाफ दिन्थेँ । यहि बेला कसैले छालाको डाक्टरलाई देखाउने सल्लाह दिए । भोलीपल्टै म छालाको डाक्टरको शरणमा पुगीसकेको थिएँ । ति डाक्टरले एलोपेसिया एरिएटा भन्ने छालाको रोग लागेको भन्दै केहि औषधि लेखे र पछि फेरि आउन भने । फलोअपको समयसम्मपनि कुनै निदानको लक्षण देखिएको थिएन । तसर्थ उनले दिल्लीस्थित गँगाराम अस्पताल जान सल्लाह दिए । अर्को  हप्ता म दिल्ली पुगीसकेको थिएँ । किनभने नेपाल वायुसेवा निगममा कार्यरत भएकोले टिकटको कुनै समस्या थिएन । भिसाको त कुरै भएन । रह्यो एकरात होटलको खर्च, अनि अस्पताल जानआउन सवारी खर्च । तर, मैले होटेल अस्पताल नजिकै पाँच मिनेटको दुरीमा लिने गरेँ । तसर्थ एयरपोर्टबाट होटलको सवारी साधन र होटल अनि रातीको खाना खर्चमात्र हुने थियो । भोली बिहान एयरपोर्ट आउने कर्मचारी साथीहरुसँगै आउने, काठमाण्डौँकोलागी प्लेन चढने । कति सजिलो ।

गँगाराम अस्पतालमा मलाई एउटा इन्जेक्सन दिईयो र यो हरेक पन्ध्रदिनमा लगाउनु पर्ने डाक्टरले बताए । अरु सामान्य मान्छेलाई भए यो उपचार असामान्य र महँगो हुनेथियो । हरेक पन्ध्रदिनमा काठमाण्डौ दिल्ली आउजाउ कसले गर्नसक्छ र? तर, वायुसेवा निगममा कार्यरत भएकोले मलाई आउजाउको कुनै समस्या थिएन । तसर्थ म प्रत्येक पन्ध्रदिनमा काठमाण्डौँ दिल्ली गर्न थालेँ । कसैले एकदिन काठमाण्डौँ नहुँदा पत्तो पाउँदैनथिए । कथम् म दिल्ली गएर आएको भन्दा पत्याउन गाहारो मान्थे । तर, जे होस् केहि महिनाको ईन्जेक्सनपछि कपालमा केहि सुधार आएजस्तो भएको अनुभव गर्दैथिएँ, म अमेरिका हान्निएँ । अब यो क्रम यहिँ रोकियो ।

अमेरिका आएको केहि दिनपछि मलाई वास र साथ दिने रुममेटकी भाई रोहितले मलाई डिसीस्थित हाउवार्ड जोन्सन अस्पताल लगे । त्यहाँ कार्यरत एक बँगाली डाक्टरले एकशय डलर लिएर एउटा ईन्जेक्सन दिए र यहि नै कपालकोलागी मेरो अन्तिम उपचार रह्यो । अन्तिम यस अर्थमा कि केहि कपाल फिर्ता आएको थियो । तर, यसलाई निरन्तरता दिन समय र अमेरिकी कमाईको औसतमा अनि स्वास्थ्य बिमा बिना खर्चिलोपनि थियो । त्यसकारण अब जेजति छ त्यसैमा चित्त बुझाउन थालियो । अनि चश्मा र टोपी पनि लगाउन छोडियो । किनभने यहाँ कसैले अनुहार हेरेर केकसो भनेर खोजिनिती गर्देनथे । नानाभाँतिका प्रश्न र सल्लाहको सामना गर्नुपर्दैनथ्यो । नेपालमा भए भेट भएपिच्छेकालाई स्पष्टिकरण दिनुपर्ने कारणले लाज छोप्न या लुकाउन टोपी र चश्मा लगाउने गरेको थिएँ । अब अमेरिका आएपछि म बिना चश्मा र टोपी निर्धक्क हिँड्न थालेँ । त्यसमाथि अलिअलि कपाल त फर्किई पनि सकेको थियो ।

अब समयले फेरि कोल्टे फेरेर मसँग निहुँ खोज्यो । अबभने चक्का भएर रौँ झर्ने नभई अँग्रेजीको भी आकारमा निधारबाट रौँ पातलिँदै गयो । अबभने साँच्चिकै तालु हुँदै जान थालेँ । यो वँशानुगत रोग हो भन्ने सुनेको मैले न मेरो बुबालाई तालु देखेको थिएँ न हजुरबा नै तालु देखेको थिएँ  । तथापी एउटा थप जानकारीमा यस्तो रोग मावलीबाटपनि आउँछ रे भन्ने सुनेँ । तसर्थ आमालाई के हजुरबा तालु हुनुहुन्थ्यो भनेर सोधेको । बरा, वहाँलाई मेरो मावली हजुरबाको अनुहार नै सम्झनामा रहेनछ । मन नै कुँढियो । जे होस् अमेरिका आएर हजामकहाँ कपाल खौरन नभई कपाल काट्न जाने हुन थालेको थिएँ । तर, यसरी कपाल अर्काे तरिकाबाट पातलिँदै गएपछि घरमै कपाल काट्ने मेसिन ल्याएर श्रीमतिको सहयोगमा काट्न थालेँ । एकपटकको हजामगमनमा पन्ध्रदेखि सत्र डलर खर्च हुन्थ्यो । त्यो बचत भएको थियो । तरपनि यताभने हेर्दाहेर्दै निधार बडेमानको चौडा र ठुलो हुँदै थियो । कपाल टाउको पछाडिको भीरमामात्र उतिसको बोट झैँ रह्यो । गर्धनबाट हात माथि ल्याउँदा बिस्तारै कपालहरु अलप हुँदै निधारको छेउछाउ पुग्दा झिँगा चिप्लने चिल्लो भेटिन थाल्यो । त्यसकारण अब यस नाथे भिरलाई पनि किन राख्ने भनेर कपाल सफाचट गर्न थालेको आजकल सात बर्ष भईसक्यो ।

यसरी युवावस्थामा साह्रै बाक्लो कपाल भएको मैले मानिसको श्रँगार मानिने कपालको मज्जा शायद सत्ताईस अठ्ठाईस बर्षको उमेरसम्ममात्र लिएँ हुँला । त्यसपछि यता पछिल्ला सातआठ बर्ष बाहेक बिचका समय म कपाल पिडित नै रहेँ र यताका सातआठ बर्ष भने गर्विलो तालु नै रहेको छु । त्यसैले अब थुप्रै टोपे र कपालेका बिच आफुमात्र तालु भएर उभिँदा या बस्दा गौरब पो अनुभूति हुन्छ । अनि आफुजस्तै कोहि अरु तालु देखिए दौँतरी या सहयात्री झैँ लाग्छन् र खुशी मान्छु । त्यतिमात्र होइन अर्काे कोहि तालु भेटियो भने म टाउको जुधाएर सत्कार गर्न शुरु गरेको छ । तालु हुँदै गएको मेरो युवा भतिजासँग पहिलो पटक भेट्दासमेत टाउको जुधाएर अभिवादन फर्काएको थिएँ ।

हालै राष्ट्रपति भवनमा सम्पन्न एक समारोहमा सहभागी हुँदा मँचासिन राष्ट्र्पतिले सबैलाई छोडेर म दर्शकदीर्घामा बसेको चिल्लो तालुलाई नै हेरिरहेको भान परेको थियो । चारैतिर आँखा घुमाउँदा सारा टोपे या कपाले थिए । सम्पूर्ण सहभागीहरुमा चिल्लो तालु टल्किनेमा म एक्लै भएकोले मलाई हेर्न सहज भएकोले राष्ट्र्पतिको आँखा मैमामात्र परेको भान मलाई भईरहेको थियो । अनि त्यहि बेला गर्बकासाथ आफुलाई विशेष व्यक्ति ठान्दै आफ्नो चिल्लो तालुमा एकपटक हात पुर्याएको थिएँ

तालु हुनुको अर्को फाईदा के हो भने हालै एउटा रेष्टुराँमा एकजना महिलाले मेरो सामु आएर अपर्झट मेरो चिल्लो टाउको तिनका दुबै हातले मुसार्दै 'ओ आई लभ दिस' भनिन् । अनि आफु तालु हुनुमा झन् गर्व गर्ने अर्को कारण पाएको छु । त्यसैले म हप्तामा तीन दिन टाउकोमा रेजर दौडाउने र क्रिम दलेर चिल्लो बनाएर टल्काउँदै हिँड्ने गरेको सातआठ बर्ष भैसक्यो र यो क्रम जारी छ । अहिले यहि मेरो चिनारी भएको छ भन्न म कत्ति हिच्किचाउँदिन । अब रौ उमार्ने कुनैपनि बिधिबिधानका पछि नलाग्ने भईसकेको छु ।